Korczak - Nie róbcie dzieciom niespodzianek

Zaproszenie na sztuke Poczta dnia 18 lipca 1942. Na zaproszeniu jest data i krótka recenzja Władysława Szlengla:

.....Pierwszy prawdziwie artystyczny spektakl od 1939 roku. 

Coś więcej niż tekst – bo nastrój.

Coś więcej niż emocja – bo wzruszenie. 

Coś więcej niż aktorzy – bo dzieci 

Informacja o początku akcji przesiedlenczej. 22 lipca 1942 rok. 4 dni po przedstawieniu w Domu Sierot.

Korczak na kilka dni przed likwidacją getta warszawskiego wystawił wraz ze swoimi wychowankami sztukę pt. „Poczta” według noblisty Rabindranatha Tagore. Przedstawienie odbyło się 18 lipca 1942 roku, zaledwie 4 dni przed rozpoczęciem likwidacji warszawskiego getta czyli 22 lipca 1942 roku. Podczas premiery sala w Domu Sierot na Siennej 16 w Małym Getcie była wypełniona po brzegi. M.in. byli tam moi rodzice!

Na zaproszeniu na przedstawienie jest data i krótka recenzja poety Władysława Szlengla, który pisał:

.....Pierwszy prawdziwie artystyczny spektakl od 1939 roku. 

Coś więcej niż tekst – bo nastrój.

Coś więcej niż emocja – bo wzruszenie. 

Coś więcej niż aktorzy – bo dzieci 

Przedstawienie wyreżyserowane przez dawną bursistkę, Esterę Winogronównę miało wielkie znaczenie. To nie było tylko oderwanie się od codziennego koszmaru getta ale również, wytłumaczenie i przygotowanie dzieci na śmierć, takie symboliczne. Okazało się że to ostatnie przedstawienie w Getcie Warszawskim to było pożegnanie z życiem dla dzieci i wychowawców Domu Sierot.

Po premierze Korczak zapytany, dlaczego wybrał tę właśnie sztukę – powiedział, że

 "...ostatecznie trzeba się tego nauczyć – przyjmować pogodnie anioła śmierci. Rozpaczliwa jest ta rezerwa dorosłych. Nie róbcie dzieciom niespodzianek, jeśli nie chcą. Powinny wiedzieć zawczasu, być uprzedzone. Czy będą strzelać, czy na pewno, kiedy i jak. Trzeba się przygotować do długiej, dalekiej, niebezpiecznej podróży”.

Moja mama, Lucyna Rozental napisała przed laty:

Z nieodpartą siłą narzuca mi się wspomnienie sprzed wielu, wielu lat, z innej epoki.

W Domu Sierot już nie na Krochmalnej, ale na Siennej 16, oglądałam dzięki mojemu Mężowi przedstawienie w wykonaniu dzieci. Miało to miejsce 18 lipca 1942 roku. Zdumienie i podziw budził już wtedy sam fakt, ze Korczak w tak tragicznej sytuacji potrafił troszczyć się nie tylko o chleb powszedni ale i o rozrywki kulturalne, o możliwie normalny bieg życia w Domu Sierot (org. w internacie).

Wystawiano własnie "Pocztę" Tagore. (Sam wybór tego własnie utworu nie był zapewne przypadkowy). Mały, chory Amal w nędznej ciasnej izdebce przykuty jest do łóżka. Przez maleńkie okienko obserwuje życie. Lowi łapczywie wrażenie wzrokowe, dzwiękowe, węchowe... Wyobraźnia dziecka pracuje intensywnie, odtwarza i tworzy. Chłopczyk marzy o swobodzie, o wolności która nie przyszła: mały umiera.

Kiedy spektakl się skończył, na przepełnionej sali panowała grobowa cisza. Przez bodaj trzy minuty, które wówczas wydawały się wiecznością, n i k t nie ośmielił się nawet bić brawa. Widzowie musieli ochłonąć z wrażenia, pohamować bicie serca, otrząsnąć się z gwałtownych uczuć, może i łudzić się przez chwilę, że to   t y l k o  t e a t r.

Janusz Korczak napisał o przedstawieniu w swoim Pamiętniku:

Nazajutrz, tj. wczoraj – przedstawienie. Poczta Tagore. Uznanie publiczności, uścisk ręki, uśmiechy, próby zagajenia rozmowy serdecznej. Pani prezesowa zwiedzała po przedstawieniu dom i orzekła, że ciasno tu jest, ale genialny Korczak dowiódł naocznie, że potrafi w mysiej norze dokonywać cudów.

Dlatego innym przyznano pałace.

Przypomniała mi się pompa otwarcia przedszkola w domu robotniczym na Górczewskiej z udziałem pani Mościckiej – tej drugiej.

Jacy oni śmieszni.

Co by było, gdyby wczorajsi aktorzy zaczęli dziś kontynuować swe role.

Jerzykowi zdałoby się, że jest fakirem.

Chaimkowi, że naprawdę jest lekarzem.

Adkowi, że burmistrz królewski.

Może by na temat środowej pogadanki dla bursistów posłużyły – „iluzje” – złudzenia: ich rola w życiu ludzkości...

Idę teraz na Dzielną.

Tegoż dnia. Północ.

Dwa tygodnie po samym przedstawieniu, 1 sierpnia 1942, Janusz Korczak napisał w swoim Pamiętniku o reżyserce przedstawienia Esterce Winogron:

Panna Esterka.

Panna Esterka nie chce żyć ani wesoło, ani łatwo. Chce żyć ładnie – piękne życie chce mieć.

Dała nam Pocztę na to chwilowe pożegnanie.

Jeżeli nie wróci tu i teraz, to spotkamy się później gdzie indziej. Mam pewność, że innym przez ten czas służyć będzie tak, jak dobro dawała i przynosiła pożytek.

Wtedy Janusz Korczak wiedział że Esterka która została złapana podczas pierwszych dni Akcji likwidacyjnej i której nie udało się wyciągnąć z Umszlagu już nigdy nie wróci. Spotkanie i pożegnanie o którym pisze "spotkamy się później gdzie indziej" i "na to chwilowe pożegnanie" to spotkanie po śmierci! Wyraznie nie ma co do tego wątpliwosci.

4 sierpnia 1942 roku Janusz Korczak napisał

Na nic starania, by Esterkę zwrócono. Nie byłem pewien, czy w razie powodzenia przysłużę się jej, czy zaszkodzę i skrzywdzę. – Gdzie wpadła? – pyta się ktoś. Może nie ona, ale my wpadliśmy, że zostajemy.

5 sierpnia 1942 roku, nie było już ani Doktora, ani Pani Stefy, ani 239 dzieci.

Pierwszy raz dzieci wystawiły sztukę na Pesach 1942 r.