 |
Der Bankrott des kleinen Jack - Pierwsza niemieckie wydanie 1935. Der Williams & Co. Verlag, Berlin. Ilustracja okładki i 26 rysunki w książce (7 całostronicowych), autorstwa ›ARA‹ (pseud. Anne Reibstein-Albrecht). Przekład z polskiego: A. Gruszczyńska   |
Studiując Jugendschriften-Warte nr 8, 1937 znalazłem swoistą recenzje niemieckiego wydania książki Korczaka "Bankructwo małego Dżeka" - "Der Bankrott des kleinen Jack". Recenzje tej książki to temat dla mnie szczególnie interesujący ponieważ dziesięć lat wcześniej studiowałem co polska cenzura w okresie stalinowskim pisała na ten temat tej książki i jakie były jej rekomendacje. Dwa lata po wydaniu w Niemczech Der Bankrott des kleinen Jack, książka Korczaka została recenzowana w Jugendschriften-Warte nr 8, 1937.
NSLB* Nationalsozialistischer Lehrerbund (Narodowosocjalistyczny Związek Nauczycieli) która podlegała NSDAP**. NSLB umieściło książkę Korczaka "Bankructwo małego Dżeka" na liście książek do swoistnego odrzucenia "Wir hehnen ab" z następującego powodu:
„Historia 8-9-letniego chłopca, który pracuje jako handlarz. Jest to całkowicie amerykańska sprawa, której rozszerzenie na szkoły niemieckie nie jest specjalnie pożądane przez NSLB/ RfV”. Recenzja w Jugendschriften-Warte jest umieszczona pod nie tak specjalnie groznie brzmiącą rubryką Wir lehnen ab. Trzeba pamietac ze wkrótce po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w 1933 r. w Niemczech zaczęły powstawać pierwsze obozy koncentracyjne. Służyć miały one m.in. izolacji osób uznanych przez nazistów za wrogów państwa i narodu niemieckiego. Podstawą do tworzenia obozów było „rozporządzenie wyjątkowe o ochronie narodu i państwa” z 28 lutego 1933 r. Osadzenie w obozie koncentracyjnym dokonywało się bez wyroku sądu i na czas nieokreślony. Obóz koncentracyjny Dachau powstał miesiąc po wydaniu przez Hitlera wspomnianego dekretu. Dlatego lista "Wir hehnen ab" w nazistowskiej gazecie dla nauczycieli była wtedy swoistym ostrzeżeniem dla zarówno autorów jak i wydawców. Ci którzy znalezli się liscie mogli zostac więzniami Dachau i innych obozów koncentracyjnych na terenie Niemiec w latach trzydziestych.
Zdumiewające jest, że po tej "recenzji" wydawnictwo Der Williams & Co. Verlag, Berlin***, nadal reklamuje Der Bankrott des kleinen Jack w reklamach książek nawet w 1938 r.). Równie zdumiewające jest to że powodem takiej katastrofalnej dla wydawnictwa recenzji nie jest fakt że autor, Janusz Korczak jest Żydem tylko że książka "to amerykańska sprawa" a bohater to "handlarz". Edith Jacobsohn z domu Schiffer*** która założyła wydawnictwo Williams & Co była Żydówką i w 1933 r. musiała wyemigrować do Anglii przez Wiedeń i Szwajcarię.
W Stalinowskiej, polskiej recenzji czytamy m.in.:
"Dżek nie ma żadnej materialnej korzyści osobistej (mówiąc nawiasem nawet stratę, bo opuszcza się w lekcjach, ale nawet tego Korczak nie potępia). Groszoróbstwo Dżeka autor pochwala, sugerując czytelnikowi, że bohater powieści jest chłopcem z charakterem."
Ta, polska recenzja się kończy rekomendacją; „Bankructwo małego Dżeka” powinno być usunięte ze wszystkich bibliotek dostępnych dla młodzieży. Chyba powodując się pietyzmem dla osoby autora można zachować tę książeczkę w bibliotece naukowej. 15/VII/54 Iwańczak.
Inny cenzor, St. Gajowniczek, pisze o "Koloniach Letnich" Korczaka:
Reasumując całość należy stwierdzić, że książka nie ma żadnej wartości, może by raczej powodem zła dlatego nie powinna być w bibliotekach. Nadaje się raczej na makulaturę. Oczywiście ta polska cenzura książek Korczaka, to tylko początek. Jej dalsze efekty to zamknięcie działalności ówczesnego stowarzyszenia Korczakowskiego i wyrzucenie dzieł Korczaka z bibliotek, szczególnie szkolnych. Wszystko było efektem uprzedniej krytyki Aleksandra Lewina który w tym okresie uważał że tylko pedagogika rosyjskiego Makarenki powinna być obowiązkowa i powszechnie powielana.
Na stronach 269-279 w swojej pracy naukowej wydanej w 1953 roku Lewin pisał nastepujące: System Korczaka stwarzał iluzję rzekomo istniejącego odrębnego Świata dziecięcego....... Korczakowska ochrona dziecka przed światem dorosłych wynikała z jego (tzn Korczaka) fałszywej oceny stosunków społecznych.... Wbrew pozorom radykalizmu w okresie młodości, Korczak reprezentował nurt ideologii drobnomieszczanskiej... Korczak zagłębiał ... właściwości poszczególnych osobników czy typów dzieci. Musimy się wspinać do ich uczuć, wspinać, wyciągać, na palcach stawać, sięgać. To właściwie nadawało jego systemowi charakter pedologiczny..... W ten sposób Korczak przestawał w gruncie rzeczy być pedagogiem.
Dlatego polska cenzura i politrukowie zadecydowali jednogłośnie po przeczytaniu: Precz z Korczakiem! I tak się stało!
Wisława Szymborska zapytana o swa twórczość z 1953 roku powiedziała krótko, nie usprawiedliwiając się "takie to były czasy" itp. Trudno, tak wtedy pisałam, koniec! Lewinowi, przez 40 lat nie przeszło to przez usta. Pisze natomiast ze zainteresował się Korczakiem dopiero w latach siedemdziesiątych....
Aleksander Lewin, dawny bursista Korczaka został za swoje "zasługi", w 1955 roku odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
 |
| Nationalsozialistischer Lehrerbund, NSLB (Narodowosocjalistyczny Związek Nauczycieli). |
 |
| Przeżyła przemiał. Książka należała do kadeta Kalinowskiego z V kompanii Korpusu Kadetów w Warszawie. Oddał ją do biblioteki gdzie została opatrzona numerem i stemplem. Bibliotekarka z Korpusu kadetów nie miała serca żeby ja według rekomendacji cenzury z 1955 roku wyrzucic i oddała książke mojej mamie, wykładowczyni polskiego. Tak uratowała sie ta książke Korczaka przed zagłada w latach 50-tych... |
* NSLB Nationalsozialistischer Lehrerbund, NSLB (Narodowosocjalistyczny Związek Nauczycieli). Tekst po niemiecku: Das Buch wurde in der Jugendschriften-Warte Nr. 8, 1937, der NSDAP in einer Liste abzulehnender Bücher aufgeführt mit folgender Begründung: "Die Geschichte eines 8-9jährigen Jungen, der sich als Kaufmann betätigt, ist eine durchaus amerikanische Angelegenheit, deren Ausdehnung auf die deutschen Schulen nicht gerade wünschenswert ist NSLB/RfV".
** NSDAP - Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterparte (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników).
*** W 1924 r. Edith Jacobsohn z domu Schiffer założyła wydawnictwo Williams & Co wraz z Edith Weinreich-Williams i Annie Williams z domu Ball. Obaj współzałożyciele odeszli w pierwszym roku. Edith Jacobsohn dalej prowadziła wydawnictwo wraz z mężem Siegfriedem Jacobsohnem, redaktorem tygodnika Weltbühne, dawniej Schaubühne. Wydawnictwo rozwinęło się w odnoszące sukcesy wydawnictwo książek dla dzieci i młodzieży. Przyczyniło się do tego to, że wydawnictwo dostało prawa w języku niemieckim do książki dla dzieci Hugh Loftinga - The Story of Doctor Dolittle w 1925 roku. Książka Loftinga została opublikowana w 1926 roku przez Williamsa Verlag jako Doktor Dolittle i jego zwierzęta. Ponadto wydawnictwo otrzymało prawa do książki Alana Alexandra Milne'a Kubuś Puchatek, którą wydawca wydał w 1927 roku jako Miś Puchatek. Edith Jacobsohn skłoniła pisarza Ericha Kästnera – jednego z autorów Weltbühne – do pisania książek dla dzieci. W 1929 roku ukazał się odnoszący sukcesy tytuł Emil und die Detektive. W programie wydawniczym znalazł się także P. L. Travers z Mary Poppins. W latach 1927 i 1928 ukazały się dwa roczniki Jugend und Welt, dokumentujące bliskie związki wydawnictwa Williamsa z Weltbühne i jego autorami: Bertoltem Brechtem, Carlem von Ossietzky, Kurtem Tucholskym, Else Lasker-Schüler i Richardem Huelsenbeckiem. W 1933 r. Edith Jacobsohn musiała wyemigrować do Anglii przez Wiedeń i Szwajcarię. Zarządzanie pozostawiła swojej koleżance Cecilie Dressler. W tym samym roku Kurt Leo Maschler, który był już właścicielem kilku wydawnictw, kupił wydawnictwo Williams & Co. Dwa lata później założył również Atrium Verlag w Bazylei, dzięki czemu Erich Kästner, którego teksty były w międzyczasie zakazane w Niemcy, mógł nadal publikować swoje książki. Aby chronić ich przed narodowymi socjalistami, Maschler przeniósł prawie wszystkie prawa wydawnictwa Williamsa na wydawnictwo Atrium w Szwajcarii[2]. W 1936 roku Cecile Dressler nabyła od Maschlera udziały w wydawnictwie, które przez kilka lat działało pod nazwą Williams-Verlag, właściciel Cecilie Dressler. W 1941 roku zmieniono nazwę na Cecilie Dressler Verlag. Po drugiej wojnie światowej właścicielem wydawnictwa została Cecilie Dressler, którą w 1971 roku przejęła grupa wydawnicza Friedrich Oetinger.
