Emilja znana z wiersza Adama Mickiewicza Śmierć pułkownika. Emilia Plater to bohaterka Powstania listopadowego. Utwór jest zbudowany z pięciu zwrotek. Trzy z nich mają po osiem wersów, czwarta ma ich siedem, a ostatnia tylko pięć. Rymy układają się w schemat krzyżowy. W ostatniej zwrotce poeta odkrywa, że umierający pułkownik to kobieta.
Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży,
Jakie piękne dziewicze ma lica?
Jaką pierś? – Ach, to była dziewica,
To Litwinka, dziewica-bohater,
Wódz Powstańców – Emilija Plater!
Ignacy Domeyko tak opisywał Plater w pamiętnikach: niskiej urody, blada, niepiękna, ale okrągłej, przyjemnej, sympatycznej twarzy, błękitnych oczu, kształtnej, ale niesilnej budowy; była poważną, bardziej surową, niż ujmującą w obejściu się, mało mówiąca i spojrzeniem nakazująca dla siebie należne względy i przyzwoitość. Po śmierci została wyidealizowana w rozpowszechnionych litografiach i obrazach.
Bajla Gelblung znana z wiersza i fotografii zrobionej po spotkaniu Armii Czerwonej i wojsk Wehrmachtu w Brześciu Litewskim bohaterka chyba stworzona po wojnie dzięki tekstowi pod zdjęciem zrobionym przez oddział propagandy Wehrmacht. Niby ujęta z bronią, bandytka z Getta Warszawskiego, dowódca gangu bandytów.
Oczywiście wiemy ze nie uciekła z transportu z Getta Warszawskiego bo takiego nie było ale pozostaje pytanie kim naprawdę była. Niejaki Bobrowski opisał ją w wierszu, wierszu który był następnie analizowany ze względu na wszystkie inne wartości ale nie te historyczne! A tak to to fotografia z gazety to chyba pierwszy dokument o widocznie już planowanym Getcie Warszawskim.
J. Bobrowski
Raport
Bajla Gelblung
zbiegła w Warszawie
z transportu z getta,
dziewczyna
szła lasami,
uzbrojona, partyzantkę
ujęto
w Brześciu Litewskim,
nosiła wojskowy szynel (polski),
przesłuchana przez niemieckich
oficerów, jest zdjęcie, oficerami są młodzi
ludzie, nieskazitelnie umundurowani,
z nieskazitelnymi twarzami,
ich postawa
jest bez zarzutu.
Bericht
Bajla Gelblung,
entflohen in Warschau
einem Transport aus dem Ghetto,
das Mädchen
ist gegangen durch Wälder,
bewaffnet, die Partisanin
wurde ergriffen
in Brest-Litowsk,
trug einen Militärmantel (polnisch),
wurde verhört von deutschen
Offizieren, es gibt
ein Foto die Offiziere sind junge
Leute tadellos uniformiert,
mit tadellosen Gesichtern,
ihre Haltung
ist einwandfrei.
 |
| Balja Gelblung z lewej - fotografia Heinz Boesig, Wehrmacht (1939). Emilja Plater, z prawej według François le Villaina. |
 |
| Bajla i Wehrmacht |
 |
| Emilja i kosynierzy |
 |
| Polscy żołnierze, do niewoli, w takim samym mundurze jaki miała Bajla. |
 |
| Gen. Heinz Guderian i gen. Siemion Kriwoszein (po prawej) odbierają radziecko-niemiecką defiladę w Brześciu 22 września 1939, źr. Bundesarchiv. |
22 września 1939 roku w Brześciu nad Bugiem odbyła się wspólna defilada wojsk niemieckich i sowieckich. Armie sprzymierzone przeciwko Polsce urządziły pokaz siły i triumfu nad narodem polskim.
