Thursday, April 13, 2023

Zabory - Cenzura Carska w pismach do których pisał Janusz Korczak i wóz Drzymały.

Michał Drzymała w zaborze pruskim przesuwał swój wóz cyrkowy o kilka metrów co kilka dni na upór władzom pruskim i stał się symbolem narodowym. Podobny opór wobec rosyjskiego zaborcy robili postępowi wydawcy gazet. Zmieniali nazwy czasopism, redaktorów odpowiedzialnych, adresy lokali redakcyjnych i drukarni.

Według oceny władz rosyjskich w Warszawie redakcja „Głosu” z którym współpracował Janusz Korczak była miejscem, gdzie grupowali się członkowie i sympatycy SDKPiL.

Podczas gdy Michał Drzymała z zaborze pruskim przesuwał swój wóz cyrkowy o kilka metrów i stał się symbolem narodowego sprytu i uporu to podobny opór wobec rosyjskiego zaborcy robili postępowi wydawcy gazet w zaborze rosyjskim. Zmieniali oni nazwy czasopism, redaktorów odpowiedzialnych, adresy lokali redakcyjnych i drukarni.

Głos - Przegląd Społeczny - Społeczeństwo to taki warszawski "Wóz Drzymały".
Według oceny władz rosyjskich w Warszawie redakcja „Głosu” z którym współpracował Janusz Korczak była miejscem, gdzie grupowali się członkowie i sympatycy SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy ). W okresie liberalnych wieców inteligencji warszawskiej n a przełomie lat 1904 - 1905 w „Głosie” odbyło się zebranie redakcji podczas którego wysunęło inicjatywę zwołania masowego wiecu w Warszawie z żądania swobody zebrań i zniesienia cenzury. W konsekwencji wspomnianego zebrania Dawid został aresztowany, a następnie po 2 tygodniach zwolniony z nakazem opuszczenia granic Królestwa. Redakcja Głosu została zamknięta. Kontynuacją Głosu były tygodniki: Przegląd Społeczny (1906-1907) i Społeczeństwo (1907-1910). W 1904 roku pisał Korczak felietony dla tygodnika „Głos” gdzie drukowano w odcinkach jego powieść Dziecko salonu. Pierwszy odcinek powieści wydrukowano w nr 3 z 16 stycznia 1904 r., ostatni w nr 33 z 19 sierpnia 1905 roku. W tygodniku „Głos” z 3 czerwca 1905 roku ukazał się artykuł Korczaka na temat prostytucji i domów publicznych w Warszawie. Było to po głośnym „pogromie lupanarów”, w ramach którego robotnicy, głównie żydowscy, ale także polscy robotnicy dokonali rozbicia „zagłębia” domów publicznych w Warszawie przy ulicach Marszałkowskiej, Krochmalnej, Leszno i innych. W trakcie trzydniowych zamieszek zdewastowano kilkadziesiąt domów publicznych, miały miejsca liczne pobicia sutenerów.


Gdy redakcja Głosu została zamknięta grupa wokół Głosu postanowiła otworzyć nowe czasopismo. Nazwisko Dawidów było jednak skompromitowane i nie mogło oficjalnie figurować w wydawnictwie.  Dlatego kolejno podpisują się w roli redaktorów i wydawców w Przeglądzie Społecznym — Antoni Miller i brat J. Dawidowej inż. Stefan Szczawiński. Po zamknięciu Przeglądu powstaje Społeczeństwo. 

Przegląd Społeczny. Tygodnik Naukowo-Literacki, Społeczny i Polityczny ukazał się 17 marca 1906 r. Jako redaktor (odpowiedzialny) i wydawca pierwsze osiem numerów podpisywał Antoni Miller, zaś od nr 9/1906 do końca — Stefan Szczawiński. Pismo ukazywało się — z małym i odchyleniami — co sobotę, a od n r 26/1907 co piątek. Lokal redakcyjny Przeglądu Społecznego mieścił się początkowo przy ul. Brackiej 12, od kwietnia 1906 do końca — w mieszkaniu Dawidów, Wiejska 15.

Tygodnik Społeczeństwo wyszedł już w kilka tygodni po zawieszeniu Przeglądu Społecznego. Pierwszy numer datowany jest 26 października 1907 r. Jako redaktor i wydawca podpisuje początkowo Antoni Miller.

Janusz Korczak pisał do wszystkich trzech tygodników.



Feralny tydzień - Korczaka nowela w odcinkach jest drukowana w Przegląd Społecznym od 31 Marca 1906. Pierwszy odcinek drukowała drukarnia Jana Kamińskiego.

Feralny tydzień - Korczaka nowela w odcinkach jest drukowana w Przeglądzie Społecznym od 31 Marca 1906. Pierwszy odcinek drukowała drukarnia Ambroziewicza na ulicy Wareckiej.



Przegląd Społeczny który drukowała drukarnia Wislickiego na ulicy Długiej.

Szczescie dzieci - Korczaka artykuł drukowany w Przeglądzie Społecznym 17 Marca 1906.

Kwestia drukarni była wysoce kłopotliwa. Drukarze bali się ściągnąć podejrzenie carskich władz administracyjnych albowiem kary pieniężne i grozby zamknięcia były bowiem egzekwowane. Korczaka nowela w odcinkach Feralny tydzień jest drukowana w trzech róznych drukarniach. W ciągu niespełna dwóch miesięcy pismo zmieniło trzy drukarnie. M.in  drukowała drukarnia Jana Kamińskiego, Nowy Świat 48; drukarnia Piotra Ambroziewicza, ul. Warecka 5; n r 5—7 drukarnia A. Wiślickiego, ul. Długa 23. Od maja 1906 r. drukują Przegląd Społeczny w Warszawskiej Drukarni Estetycznej, a począwszy od n r 12/1907 przenosi się gazeta do drukarni E. Skowrońskiego, Nowy Świat 43, gdzie drukuje się już do końcowego zamknięcia gazety.

Tygodnik Społeczeństwo wyszedł już w kilka tygodni po zawieszeniu Przeglądu Społecznego. N r 1 datowany jest 26 października 1907 r. Jako redaktor i wydawca podpisuje początkowo Antoni Miller. Tygodnik Społeczeństwo ukazywał się w zasadzie co piątek. Lokale redakcyjne mieściły się kolejno: Wspólna 24 m. 3 (do końca listopada 1907); od grudnia 1907 do maja 1910 Żórawia 29 m. 2. Ostatni adres (maj—grudzień 1910) — Wielka la, m. 1. Druk. W ciągu swego istnienia Społeczeństwo zmieniało  drukarnie. cztery razy.



W tym ogłoszeniu widać "pokrewieństwo" wymienionych trzech tygodników. Głos - Przegląd Społeczny - Społeczeństwo.