Moje studia - Zagłada i używanie makiet - Co z Umschlagplatz, Kolonią Różyczka i Pokojem Korczaka na Krochmalnej 92.

Bunkier Anielewicza na Milej 18. Zbiory ŻIH.

Bunkier Anielewicza na Milej 18. Zbiory ŻIH.

Pierwsza makieta która na mnie zrobiła wrażenie to wystawa świąteczna - makieta kolejowa w Centralnym Domu Dziecka na Brackiej. Ta sama wystawa na święta przez wiele lat z lokomotywą, wagonikami i tunelem. Dzieci (i rodzice) stały jak wryte przed wystawą na prawo od wejścia do Cedetu.
Druga makieta to w Paryżu, kopia lub oryginał makiety przedstawiającej Bunkier Anielewicza na Milej 18.
Kilka lat temu studiowałem w USA, Polsce i Izraelu reakcje dzieci i młodzieży na różne typy eksponatów w muzeach związanych z Zagładą. Mimo że urodzeni i przyzwyczajeni do prezentacji digitalnych to jednak szybko przesuwali się obok olbrzymich ekranów pokazujących różne oblicza i etapy Zagłady. Zatrzymywali się jednak najdłużej i studiowali makiety. Wtedy zresztą padały pytania do oprowadzającego. 

Nie propaguje makiet obozów Zagłady gdyż są już takowe zrobione. Natomiast makieta Umszlagu i części getta z murem, dwóch elementów logistyki mordowania napewno przyniesie pytanie o element trzeci: Co się stało z tymi ludźmi?

Postanowiłem, po studiach w wielu muzeach w których się prowadzi edukację na temat Zagłady zrobić trzy makiety. Trzy makiety nieistniejących obiektów.

• Pierwsza, to oczywiście Umszlag albo Umschlagplatz z domami które wówczas istniały i z tymi które istnieją do dzisiaj i Stacja Treblinka z bocznymi torami i z tzw. ostryga prowadzaca do obozu smierci.
• Druga, to nieistniejące Poddasze Domu Sierot z pokojem Korczaka na Krochmalnej 92
• Trzecia, to Kolonie Korczaka Różyczka na Gocławku.

Każda makieta w odpowiedniej skali.

Postanowiłem sam prywatnie zainwestować w te trzy makiety szczególnie że dyrektor ŻIH w Warszawie profesor Paweł Śpiewak obiecał że może je wystawić w ŻIHu.

Nawiązałem kontakty z pracownikami jednego z polskich muzeów którzy i zawodowo i prywatnie zajmowali się podobnymi pracami. 

Co do Umszlagu to uprościłem sprawę gdyż są gotowe kopie w skali wagonów bydlęcych wywożących Żydów z Umszlagu do Treblinki w 1942 roku (a w 1943 roku do Majdanka).

Potrzeba 60 wagonów w odpowiedniej skali. Jakie wagony? 58 typu G i 2 wagony typu C, ponieważ w rozkładzie jazdy pociągów z Umszlagu z Getta warszawskiego do Treblinki było napisane: "Wagenzug bestehende aus 1C 58G 1C"

1C to oznaczało 1 wagon z budką hamulcowego (Bremserhaus). Co oznacza skrót C, niestety nie wiem.
1 G - Niemiecka nazwa to Gedeckten Güterwagens mit Bremserhaus
58G to 58 wagonów (bez budki). G = Güterwagen (Güter = towar) albo G = Gedeckte Wagen (Gedeckte=pokryty). 1C 58G 1C - oznacza że wagony z wyżej położonymi budkami typu C, dla hamulcowych były na początku i koncu pociągu, a miedzy nimi 58 normalnych bydlęcych wagonów. W budkach hamulcowych jechali uzbrojeni SS-mani. W 60 wagonach 6000 osób albo więcej!

Sposób, pomysł makiet domów ściągnąłem z Teatru Kamienica. Tam Emilian Kamiński, dyrektor Teatru Kamienica wraz z Piotrem Wielgomasem, prezesem Bigram S.A. zapragnęli przywołać przedwojennego ducha Warszawy i zainicjowali projekt budowy makiety przedstawiającej fragment Śródmieścia z sierpnia 1939 roku. Sam teatr Kamienica powstał w budynku, który jako jeden z nielicznych przetrwał wojnę - obecna dzielnica Muranów w większości zbudowana na gruzach Getta. Makieta obejmuje tereny od Ogrodu Saskiego, z nieistniejącym już Pałacem Saskim, po Dworzec Główny. Wśród budynków makiety znalazłem z łatwością budynek skąd deportowano Korczaka i Dom Sierot 5 sierpnia 1942 roku na Umschlag i wiele innych z nim związanych miejsc.

Makieta to specjalistyczny przedmiot, wykonany z wysokiej jakości trwałych materiałów. Dokładne wykonanie makiety architektonicznej i zwrócenie uwagi na jej każdy drobny szczegół daje możliwość wyobrażenie sobie pewnych sytuacji. Makieta ma na celu nie prezentować budowle i budynki, otaczające je tereny ale również wszystkie najdrobniejsze detale.

Do wszystkich projektów zebrałem istniejące zdjęcia, plany i inne dokumenty.

Niestety COVID przerwał wszystkie projekty. Po uspokojeniu sie covidu zaproponowałem na nowo te trzy projekty i nowej dyrektorce ŻIHu i dyrektorowi Muzeum Getta Warszawskiego.

1C 58G 1C - oznacza że wagony z wyżej położonymi budkami typu C, dla hamulcowych były na początku i koncu pociągu, a miedzy nimi 58 normalnych bydlęcych wagonów. W budkach hamulcowych jechali uzbrojeni SS-mani. W 60 wagonach 6000 osób albo więcej!

http://www.makietawarszawy39.pl/

DS - Dom Sierot na ulicy Siennej 16 i Z8 - Budynek Złota 8 gdzie mieszkał Korczak do wybuchu wojny.

Google - "Miejskie Zakłady Zaopatrywania Warszawy" - Pokazuje Umschlagplatz

Leon Władysław Biegeleisen

 

Warszawa, ul. Leszno 18 - Henryk Goldszmit - Janusz Korczak, Emanuel Ringelblum, Antek Cukierman i Cywia Lubetkin mieszkali w tym domu. Korczak w 1895 r a Ringelblum w okresie Getta Warszawskiego.

Henryk Goldszmit - Janusz Korczak, Emanuel Ringelblum, Antek Cukierman i Cywia Lubetkin mieszkali w tym samym domu przy ulicy Leszno 18. Tutaj Leszno 18, prawdopodobnie z okresu gdy mieszkała tam rodzina Goldszmitów to pierwszy budynek po prawej. Owdowiona matka Henryka prowadziła tam stancję w związku z pogorszoną sytuacją finansową. Adres Goldszmitów - Leszno 18 m. 10.

W mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18, (3 p.) w tydzień po zamknięciu warszawskiego getta, czyli 22 listopada 1940 r. - odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem "Oneg Szabat", czyli "Radość Soboty" - nazwanego tak od wyznaczonego dnia spotkań grupy. Cień domu naprzeciwko domu Ringelbluma to Leszno 13 przez mieszkańców dzielnicy nazywany „Trzynastką”. Dom otoczony złą sławą albowiem tam mieściła się siedziba żydowskiej agentury Gestapo, którą kierował Abraham Gancwajch.

W mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18, (3 p.) w tydzień po zamknięciu warszawskiego getta, czyli 22 listopada 1940 r. - odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem "Oneg Szabat", czyli "Radość Soboty" - nazwanego tak od wyznaczonego dnia spotkań grupy. Cień domu w lewym rogu, naprzeciwko domu Ringelbluma to Leszno 13 przez mieszkańców dzielnicy nazywany „Trzynastką”. Dom otoczony złą sławą albowiem tam mieściła się siedziba żydowskiej agentury Gestapo, którą kierował Abraham Gancwajch.

Mapa Getta Warszawskiego z 1940 roku. Budynek Leszno 18 (czerwona kropka) znalazł się w tzw. enklawie ewangelickiej - wyłączonym z warszawskiego getta obszarze połączonym z dzielnicą aryjską wąskim korytarzem. Niebieska kropka - miejsce urodzenia Henryka Goldszmita w 1878 roku a żółta kropka Wielka Synagoga.

Telegram od starszej siostry Ringelbluma, Gizy, wysłany 19 września 1942 r. z Buczacza -TELEGRAFUJCIE JAK ZDROWIE RODZINY. Chodzi to zapewnie czy przeżyli Wielką Akcję w Warszawskim Getcie. Akcja deportacyjna - trwała od 22 lipca do 21 września 1942 roku.

Zaproszenie na ostatni Seder w Domu Sierot w 1942 roku. Wysłane przez Goldszmita-Korczaka do Emanuela Ringelbluma na adres Leszno 18.

Budynek Leszno 18 (po lewej) który był obok kościoła Ewangelicko-Reformowanego rozebrano po wojnie. Kościół pozostał pod adresem al. Solidarności 74A.

Leszno 18, prawdopodobnie z okresu miedzywojennego.

Henryk Goldszmit - Janusz Korczak i Emanuel Ringelblum mieszkali w tym samym domu przy ulicy Leszno 18. Korczak w 1895 r a Ringelblum w okresie Getta Warszawskiego. W 1895 roku Korczak był jeszcze uczniem gimnazjum nr. 7 na Pradze. Owdowiona matka Henryka prowadziła tam stancję w związku z pogorszoną sytuacją finansową. Adres Goldszmitów - Leszno 18 m. 10.

W okresie Getta Warszawskiego na trzecim piętrze na ul. Leszno 18 m. 31 mieszkał Emanuel Ringelblum i tutaj miały miejsce zakonspirowane spotkania grupy Oneg Szabat (hebr.: Radość Soboty), która pod kierownictwem Emanuela Ringelbluma gromadziła wszechstronną dokumentację życia i zagłady Żydów w Polsce w okresie II wojny światowej.

Właśnie w mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18, w tydzień po zamknięciu warszawskiego getta, czyli 22 listopada 1940 r. - odbyło się inauguracyjne spotkanie "Oneg Szabat" - "Radość Soboty" - nazwanego tak od wyznaczonego dnia spotkań grupy. Cień domu naprzeciwko domu Ringelbluma to Leszno 13 przez mieszkańców dzielnicy nazywany „Trzynastką”. Dom otoczony złą sławą albowiem tam mieściła się siedziba żydowskiej agentury Gestapo, którą kierował Abraham Gancwajch.

Działalność grupy "Oneg Szabat" była całkowicie tajna. Jako przykrywkę dla swoich działań wykorzystywała jawną organizację Żydowską Samopomoc Społeczną (ŻSS) która była tolerowana przez Niemców, ale prowadząca także szeroką aktywność podziemną. Biura ŻSS mieściły się w budynku Głównej Biblioteki Judaistycznej, obok Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. Janusz Korczak należał do "Oneg Szabat".

Ringelblum angażował się również w działalność podziemną — w 1942 r. został członkiem Bloku Antyfaszystowskiego, brał udział w tworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej, utrzymywał kontakty z Żydowskim Związkiem Wojskowym, a także – od 1943 r. z Żydowskim Komitetem Narodowym.

Budynki Leszno 16 i Leszno 20 zajmowała parafia Ewangelicko-Reformowana w Warszawie została zarejestrowana na terenie jurydyki Leszno w 1776 roku. Parafia założyła w ofiarowanym jej pałacu Działyńskich szkołę elementarną, przytułek dla sierot (w 1881 r.) oraz dom starców i kalek (w 1900 r.). W 1940 budynek parafii wraz z kościołem ewangelickim, Pałacem Działyńskich i kilkoma innymi budynkami przy ówczesnej ulicy Mylnej (dziś ulica o takiej nazwie nie istnieje) znalazł się w tzw. enklawie ewangelickiej - wyłączonym z warszawskiego getta obszarze połączonym z dzielnicą aryjską wąskim korytarzem.

Janusza Korczaka i Emanuel Ringelblum dzielili podczas drugiej wojny światowej inny adres, więzienie "Pawiak" które było więzieniem śledczym Gestapo i miejscem kaźni. 

Z ciekawostek należy przypomnieć że w 1920 r oku Emanuel Ringelblum starał się o przyjęcie na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Nie został przyjęty a w jego dokumentach figuruje adnotacja, z powodu „numerus clausus”. W 1922 roku Ringelblum został immatrykulowany w poczet studentów Wydziału Filozoficznego. 

W lutym 1943 r. Emanuel Ringelblum przeżył Wielka Akcje w 1942 roku i w lutym 1943 wraz z żoną opuścił getto warszawskie i przeniósł do kryjówki znanej Jako "Krysia" przy ul. Grójeckiej 81. Tam dołączył do nich syn Uri. Jednak jeszcze kilka razy Emanuel przychodził do getta, ostatni raz 18 kwietnia 1943 r. Raz, nie zdołał się wydostać z getta i został aresztowany i przewieziony do obozu pracy przymusowej w Trawnikach pod Lublinem. Udało się go jednak z tamtąd wydostać i Ringelblum wrócił do rodziny w kryjówce „Krysią”.
W marcu 1944 roku na Grójecką 81 wtargnęli niemieccy żandarmi w asyście polskich „granatowych” policjantów. Nie wiadomo, kto wydał „Krysię”. Niemcy załadowali na ciężarówki wszystkich mieszkanców Krysi wraz z polskimi opiekunami Mieczysławem Wolskim i jego siostrzenicem Januszem Wysockim i wywieźli na przesłuchania. Wolski i Wysocki zostali po wywózce rozstrzelani, a ukrywający się Żydzi przewiezieni na Pawiak byli poddani przesłuchaniom a następnie rozstrzelani w ruinach getta warszawskiego. W 1989 r. Mieczysław Wolski, Małgorzata Wolska, jej córki Halina i Wanda oraz Janusz Wysocki otrzymali tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Przy ulicy Leszno 18 mieszka Władysław Świętochowski. Pracuje w Elektrowni Warszawskiej w straży ogniowej. Przed Powstaniem w Getcie w 1943 roku pracuje jako łącznik ŻOB między komendą a grupami bojowymi w lasach. W czasie powstania na rozkaz Niemców straż ogniowa pracuje na terenie getta, by zabezpieczać podstacje. Świętochowski pomaga, na ile może, walczącym, organizuje żywność, wodę, papierosy, próbuje pomóc w ucieczce. Od wiosny 1943 roku przechowuje u siebie Żydów, buduje dla nich dwa schrony, z którego korzystają tuz przed wybuchem Powstania Warszawskiego w 1944 roku Cywia Lubetkin i Icchak "Antek" Cukierman który zostaje następnie dowódca plutonu ŻOB im. Mordechaja Anielewicza. Ten oddział ŻOBu był w składzie Armii Ludowej i walczył na Starym Mieście. Na krótko przed upadkiem Starówki oddział zdołał przedostać się kanałami na Żoliborz. Wśrod ukrywajacych się przy ul. Promyka 43 byli m.in. Cywia Lubetkin, Icchak Cukierman i bardzo chory Zygmunt Warman. Zostali stamtąd ewakuowani 15 listopada 1944 przez ekipę ambulansu zorganizowaną przez personel szpitala PCK na Bielanach

Odkładając książkę zawsze o tym myślę, o słowach Korczaka - "Ilekroć, odłożywszy książkę, snuć zaczniesz nić własnych myśli, tylekroć książka cel zamierzony osiąga"

Ilekroć, odłożywszy książkę, snuć zaczniesz nić własnych myśli, tylekroć książka cel zamierzony osiąga. 

Jeśli szybko przerzucając karty, odszukiwać będziesz przepisy i recepty, dąsając się, że ich mało, wiedz, że jeśli są rady i wskazówki, stało się tak nie pomimo, a wbrew woli autora.

Janusz Korczak w Jak kochać dziecko. 

Korczak po słowacku - przedwojenne i "wojenne faszystowskie" wydania - Bankrot malého Jacka (1935) i Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

Korczak po czesku - przedwojenne i "wojenne" wydania - Bankrot malého Jacka (1935) i Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

 

Korczak po słowacku - "wojenne" wydanie Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

Korczak po słowacku - "wojenne" wydanie Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

Korczak po słowacku - "wojenne" wydanie Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

Słowacja przez 900 lat należała do Cesarstwa Węgierskiego (od 1867 r. podwójna monarchia Austro-Węgier). Po I wojnie światowej kraj stał się częścią nowego państwa Czechosłowacji. Układ Monachijski z 1938 r., kiedy to w praktyce rozpadła się Czechosłowacja, oznaczał proklamowanie Republiki Słowackiej w marcu 1939 r. Stolicą Słowacji została Bratysława.

Nowe państwo, które było niby chronione przez Hitlera, stało się, bez niemieckiej pomocy, autorytarnym klerykalno-faszystowskim satelitą III Rzeszy, z 54-letnim księdzem katolickim i nacjonalistą Józefem Tiso jako prezydentem. Państwo Słowackie, Republika Słowacka przyjęła antysemityzm jako część oficjalnej ideologii państwowej z deklaracją dla Słowaków że „uwolni ich od żydowskiego wyzysku”.

Już 18 kwietnia 1939 roku, uchwalono ustawę, definiującą pojęcie Żyda i wprowadzającą maksymalną procentową wielkość zatrudnienia Żydów w wybranych zawodach, takich jak prawnicy, lekarze, urzędnicy państwowi, nauczyciele itp. Wprowadzone wielkości były niższe od istniejących w praktyce i dla wielu ludzi z zawodów inteligenckich oznaczało to utratę pracy. W ramach polityki antyżydowskiej stopniowo ograniczano własność prywatną, udział w życiu publicznym, a w końcu wolność zamieszkania i poruszania się Żydów. Na prośbę strony słowackiej do Bratysławy przyjechał kapitan SS Dieter Wisliceny (wcześniej nawet na krótko przełożony Adolfa Eichmanna), który został doradcą rządu ds. kwestii żydowskiej.Uwieńczeniem tej polityki było uchwalenie 9 września 1941 roku tzw. Kodeksu Żydowskiego, dalej idącego i bardziej szczegółowego niż niemieckie ustawy norymberskie. 

W lecie 1941 r. Słowacja wysłała 45-tysięczny korpus armii do udziału w kampanii Hitlera, akcja Barbarossa, przeciwko Związkowi Radzieckiemu. W październiku 1941 roku nakazano wszystkim Żydom opuścić Bratysławę (ok. 15 tysięcy ludzi) a część pozbawiono wolności i skierowano do obozu pracy.Początkowo deportowano słowackich Żydów do słowackich obozów koncentracyjnych znajdujących się w miejscowościach Vyhne, Sereď oraz Novaky.

Następnie, w 1942 roku deportowano Żydów ze Słowacji do okupowanej Polski w transportach po 1 000 osób. Pierwszy pociąg z 999 młodymi, niezamężnymi kobietami odjechał z Popradu 25 marca 1942 roku. Był to zarazem pierwszy w skali Europy masowy transport Żydów do Auschwitz. Ogółem podczas 57 wywózek deportowano 57 792 osoby (znane są dokładne liczby i nazwiska): 38 transportów pojechało do Lublina (w niemieckiej terminologii), czyli do Bełżca i Sobiboru, 19 do Auschwitz. Wiadomo, że bezpośrednio do komór gazowych wywieziono m.in. około 7 tysięcy dzieci w wieku do 10 lat. Do pazdziernika 1942 roku słowacki rząd deportował 58 000 z 95 000 słowackich Żydów, m.in. tych których uprzednio trzymał w słowackich obozach koncentracyjnych. Deportowano za opłatą do SS do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, m.in. Majdanek, Bełżec, Sobibor i Auschwitz. W 1940 roku w Państwie Słowackim mieszkało około 95 tysięcy Żydów (mniej niż przed wojną, bo ponad 30 tysięcy Żydów znalazło się na terenach wcielonych do Węgier w 1938 r.). Wojnę przeżyło około 25 tysięcy słowackich Żydów. Zamordowano więc prawie 70 tysięcy.

Dlaczego taki długi wstęp o historii Słowacji pisząc o książkach Janusza Korczaka. Trzeba bowiem pamiętać że to w 1941 roku, podczas wojny, wydano w Bratysławie, stolicy faszystowskiej Słowacji książkę Korczaka "Uparty chłopiec: życie Ludwika Pasteura" - Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

Trochę to dziwne że książkę Żyda z Getta Warszawskiego, Janusza Korczaka, wydano w tak antysemickim i faszystowskim kraju jakim była wtedy Słowacja. Wydawnictwo słowackie - Ján Horáček Bratislava, wydawało książki przez całą wojnę, jak również, po wojnie.

Książkę Korczaka "Uparty chłopiec: życie Ludwika Pasteura" tłumaczył z polskiego na słowacki, Mikulaš Stano ur. 1903, zm. 1962, tłumacz literatury polskiej. Znane są jego liczne przekłady prozy, m.in.: H. Sienkiewicza, B. Prusa, S. Żeromskiego. Opublikował słownik słowacko-polski.

Prawdopodobnie pertraktacje co do tłumaczenia i wydania Upartego chłopca były prowadzone z wydawnictwem Mortkowiczów jeszcze przed wybuchem wojny. Mortkowicz był wydawcą wielu słynnych polskich pisarzy i poetów, m.in. Marii Dąbrowskiej, Stefana Żeromskiego, Juliusza Słowackiego i wielu innych. Mortkowicz należał do Zarządu Związku Księgarzy Polskich, działał w Polskim Towarzystwie Wydawców Książek. Może dlatego wydawnictwo Ján Horáček, Bratislava nie podejrzewało że autor Upartego chłopca, Janusz Korczak, jest Żydem. Jako Goldszmit był Korczak tam nieznany.

Wydano w 1935 roku

• Vydavateľstvo: L. Mazáč
• Ilustrátor: Jaroslav Vodrážka
• Jazyk: slovensky

Korczak po słowacku - "wojenne" wydanie Svojhlavý chlapec: Život Ludovíta Pasteura (1941).

žáner:

Životopisy 

autor:

Korczak Janusz 

pôvod autora:

Poľsko 

vydavateľstvo:

Ján Horáček Bratislava 

rok vydania:

1941 

jazyk:

sk 

počet strán:

93 

väzba:

Pevná 

prebal:

má 

stav:

zničený prebal, meno perom na predsádke, číslo v úvode 

kusov na sklade:

0 

Ľutujeme, položka už nie je skladom.

Modlitba vychovatele
Janusz Korczak

Nepřináším ti dlouhé modlitby, Bože. Nevzdychám k tobě…
Neklaním se před tebou až k zemi, nenesu bohaté oběti ke tvé cti a chvále. Nechci se vtírat do tvé přízně, neusiluji o drahé dary.
Moje myšlenky nemají křídla, která by do nebe vynesla píseň.
Moje slova nemají barvy ani vůně, ani neumějí kvést.
Jsem vyčerpaný a chce se mi spát. Můj zrak je slabý a záda mám shrbená velikou tíhou závazku.
A přece ti předkládám vroucí prosbu, ó Bože. A přece mám jednu drahocennou věc, kterou nechci svěřit bratru-člověku. Bojím se, že člověk to nepochopí rozumem ani citem, bude to zlehčovat, vysměje se.
Jsem před tebou popelavý pokorou, Pane, když však stojím před tebou s touto prosbou, je to požadavek, který hoří jako plamen. Mluvím tiše, ale tuto prosbu volám s vůlí neustoupit. Pohledem rozkazujícím střílím až nad mraky. Už vyrovnaný - vždyť ne už pro sebe - žádám:
Dej dětem dobrý osud, dej jejich úsilí pomoc, jejich práci požehnání. Veď je cestou nikoli nejsnadnější, ale nejkrásnější.A jako závdavek mé prosby přijmi jedinou drahocennou věc, kterou mám: smutek.
Smutek a práci.

1944

1943

1946

Korczak, Janusz (1878?-1942)

Uparty chłopiec : życie Ludwika Pasteura, Warszawa, 1938.

Książka Korczaka Uparty chłopiec: życie Ludwika Pasteura (Warszawa : J. Mortkowicz, 1938, Warszawa : Druk. Naukowa T-wa Wyd.) z pierwowodrukiem w 1938 r. doczekała się pierwszego powojennego wydania polskiego dopiero w 1960 r.

Książka Korczaka  Uparty chłopiec: życie Ludwika Pasteura (Warszawa : J. Mortkowicz, 1938, Warszawa : Druk. Naukowa T-wa Wyd.) z pierwowodrukiem w 1938 r. doczekała się pierwszego wydania polskiego dopiero w 1960 r.

Państwo Słowackie, Republika Słowacka przyjęła antysemityzm jako część oficjalnej ideologii państwowej z deklaracją dla Słowaków że „uwolni ich od żydowskiego wyzysku”.