Trzy adresy Domu Sierot Korczaka na fotoplanie Warszawy z 1935 roku

Poniżej zamieściłem fotoplan Warszawy sporządzony w listopadzie 1935 roku i trzy adresy Domu Sierot Korczaka: Krochmalna 92, Chłodna 33 i Sienna 16.

Przeprowadzki to, do budynku na Krochmalnej z ulicy Franciszkanskiej w 1912 roku, z ulicy Krochmalnej do Getta Warszawskiego na ul. Chłodną 33 w 1940 roku. Ostatnia przeprowadzka to z ul. Chłodnej na ul. Sienną 16.

Trzy adresy Domu Sierot Korczaka na fotoplanie Warszawy z 1935 roku

Krochmalna 92

Chłodna 33 - Dom Sierot musiał się przenieść w listopadzie 1940 r z Krochmalnej 92 do budynku Gimnazjum Kupieckiego, (tzw. wymiana lokali z umowa) przy ulicy Chłodnej 33. Tutaj, na parterze od podwórza miał Korczak swój pokój.

Sienna 16 - We wrześniu 1941 roku Niemcy postanowili zacieśnić granice getta. Dom Sierot pod koniec października 1941 musiał znów zmienić siedzibę z budynku na Chłodnej 33 który nagle znalazł się poza nowymi granicami getta, na budynek na ulicy Siennej do gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych (Sienna 16/Śliska 9).  239 dzieci mieszkało tam tylko przez 10 miesięcy. 5 sierpnia 1942 roku razem z Korczakiem, Wilczyńską i innymi wychowawcami zostały wyprowadzone na Umschlagplatz. Stamtąd wywieziono ich wszystkich do obozu zagłady w Treblince.

Korczak - Czarny Listopad 1940 - Chłodna - Pawiak.

Na początku listopada 1940 roku po utworzeniu getta Dom Sierot musi opuścić Krochmalną, która znajdowała się teraz poza, i przenieść się do budynku Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej przy ul. Chłodnej 33. Tam gdzie czerwony znak ° była granica i brama getta. W 1941 roku granice getta przeniesiono jeszcze bardziej na wschód i tam gdzie niebieski znak ° była nowa granica, mur i brama getta

Na początku listopada 1940 roku po utworzeniu getta Dom Sierot musi opuścić Krochmalną, która znajdowała się teraz poza, i przenieść się do budynku Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej przy ul. Chłodnej 33.

Zapis o pustce i tęsknocie dzieci i personelu za Korczakiem i o bohaterstwie Pani Stefy.

Getto warszawskie utworzone przez władze niemieckie w Warszawie 2 października 1940, zostało zamknięte i odizolowane od reszty miasta 16 listopada 1940.

Na początku listopada 1940 roku po utworzeniu getta Dom Sierot musi opuścić Krochmalną, która znajdowała się teraz poza, i przenieść się do budynku Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej przy ul. Chłodnej 33. Rok później pod koniec października 1941 na skutek kolejnej zmiany granic getta musi się przenieść do budynku na ulicy Siennej 16.

Podczas przeprowadzki Domu Sierot z Krochmalnej na ulicę Chłodną niemieccy żandarmi skonfiskowali kilka worków kartofli i Korczak próbował interweniować w tej sprawie u władz. Nie tylko nie odzyskał zapasów, ale za brak opaski z gwiazdą Dawida trafił na dwa miesiące do więzienia na Pawiaku. 

Na początku listopada 1940 roku po utworzeniu getta Dom Sierot musi opuścić Krochmalną, która była na zewnatrz terenu Getta, i przenieść się do budynku Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej przy ul. Chłodnej 33. Rok później, pod koniec października 1941 na skutek kolejnej zmiany granic getta (np. na ulicy Chłodnej z 1 - niedaleko ul. Wroniej do ulicy Zelaznej - 2) Dom Sierot musi się przenieść z Chłodnej 33 do budynku na ulicy Siennej 16.

Gdy Janusz Korczak wrócił na Chłodną, ze wszystkich sił próbował zorganizować życie w sierocińcu na dawnych zasadach - odbywały się lekcje, przedstawienia amatorskie, odczyty dla wychowanków, posiedzenia dziecięcego sądu, ukazywała się gazetka, obchodzono żydowskie święta.

Isaac Singer at Krochmalna No.10 and 12 - "As far as I'm concerned, this was the center of the universe" - Janusz Korczak at Krochmalna No.92

Singer family moved to the house at Krochmalna Street (initially No. 10, and later No. 12) in Warsaw. It was around 1907–1908. The red bar is where the ghetto wall was placed, just dividing the backyard between Krochmalna and Mirowska streets.

Singer family moved to the house at Krochmalna Street (initially No. 10, and later No. 12) in Warsaw. It was around 1907–1908. The red bar is where the ghetto wall was placed during WWII, just dividing the backyard between Krochmalna and Mirowska streets.

The  Singer (Zinger, Zynger) family moved to the house at Krochmalna Street (initially No. 10, and later No. 12) in Warsaw. It was around 1907–1908. Isaac B. Singer was 6-7 years at that time.Isaacs father, Pinchas Zinger worked as a rabbi in the area. There was a shul at Krochmalna No. 12 but it is not known if he worked there.

He immigrated to the United States and was never back to Warsaw - but he used to say had said that wherever he's going to, he always feels like walking on Krochmalna Street. He was doing it in his mind, his book and on the map of the prewar Warsaw.
In Singer's day, Krochmalna Street was always in the grip of a kind of fever, teeming with life. Artisans, water carriers, furriers, tailors, fruit peddlers, fences, maids, ... Isaac Singer said, "As far as I'm concerned, this was the center of the universe".

At the end of Krochmalna street there was Janusz Korczaks Orphanage at 92 Krochmalna str. The area of the Orphanage was less populated.

Krochmalna street changed a lot after Isaac B. Singer left Poland for the USA.

Newly found photos (taken by German photographers during the Holocaust, shows the two buildings where Singer lived when in Poland.

Warsaw Ghetto Krochmalna No. 12 10 on the right side - the picture heading West. In the background, one can see the ghetto wall at Ciepla street.

Warsaw Ghetto. Krochmalna 14, 12 10 on the left side - the picture heading East.

Warsaw Ghetto. Ghetto wall black line - and Singers house red squere at Krochmalna No. 12

Warsaw Ghetto. The ghetto wall between 9 Mirowska str. and backyard of Singers house at 12 Krochmalna street. On the bird view picture, the wall is marked with a red line ----.

Warsaw Ghetto Krochmalna No. 2 on the right side - the picture heading West taken from the corner of Rynkowa street. 

The ghetto wall and fence probably close to the Krochmalna at Ciepla street. German soldiers kick the children that are returning (with some food) to the ghetto.

Mirowska- and Krochmalna street - bird view. Krochmalna - picture taken year 1935.

Mirowska and Krochmalna street - bird view. Krochmalna No. 10 building seems to be destroyed and ruins taken away. 

Mirowska and Krochmalna street - bird view. Krochmalna No. 12 building is destroyed and No. 10 buildings ruin are taken away.  1945.

After WWII view (after 1958).  From Sliska str in the bottom of the photo to the Krochmalna street. The red marked area shows where the buildings Krochmalna No. 10-12 were before WWII.   

Singers book entitled Krochmalna 10. The book has also other titles.

PEN club card - the holder Izaak Zynger, later Isaac Singer.

W Pokoju Ciszy na Krochmalnej wisiały trzy portrety: marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydenta Ameryki Herberta Hoovera i Esterki Weintraub, wychowanki Domu Sierot. - "Hoover przysłał z Ameryki nie tylko mąkę i mleko, nie tylko bieliznę i odzież, ale i piłkę nożną, bo przedtem nikt nie znał tej zabawy".

W Pokoju Ciszy na Krochmalnej wisiały trzy portrety: marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydenta Ameryki Herberta Hoovera i Esterki Weintraub, wychowanki Domu Sierot. Portretu Estery Weintraub niestety nie znalazłem.

Od lewej w cywilu: Padrewski, Hoover, Wojciechowski i Piłsudski

W Domu Sierot był Pokój ciszy. Obok tego pokoju był też inny pokój gdzie dzieci mogły odrabiać lekcje, to w tym pokoju odczytywano też codzienną gazetkę – i tam właśnie dzieci, te, które chciały, mogły zmówić modlitwę, np. za zmarłych rodziców razem z Korczakiem. Ten pokój nazywano Czytelnia wnioskując z listu dzieci do prezydenta Hoovera.

Pocztówkę tę dajemy nie dlatego, że pan Hoover jest prezydentem, bo już na posiedzeniu naszym w roku 1927 postanowiliśmy zawiesić fotografię pana Hoovera w czytelni obok fotografii błogosławionej pamięci Esterki Wajntraub i obok Józefa Piłsudskiego. Esterka była wychowanką Domu Sierot i pielęgnując dzieci podczas tyfusu plamistego, zaraziła się i umarła. A kto jest Józef Piłsudski, Pan Konsul wie i tak. […]
Pod fotografią Herberta Hoovera: "Kiedy po wojnie głodne dzieci chodziły w łachmanach, Hoover przysłał z Ameryki nie tylko mąkę i mleko, nie tylko bieliznę i odzież, ale i piłkę nożną, bo przedtem nikt nie znał tej zabawy"*. 

Piłki nożne, skórzane takowe, powiązane z Korczakiem były chyba trzy. Jedna dla Naszego Domu, jedna dla Domu Sierot i jedna na kolonie letnie na Gocławku. "Piłki Hoovera" są na wielu fotografiach, mi.in. z Naszego Domu w Pruszkowie.

Powitanie Pana Ambasadora. „Mały Przegląd”, 23 maja 1930.

Powitanie Pana Ambasadora. „Mały Przegląd”, 23 maja 1930.

Piłki nożne, skórzane takowe, powiązane z Korczakiem były chyba trzy. Jedna dla Naszego Domu, jedna dla Domu Sierot i jedna na kolonie letnie na Gocławku. "Piłki Hoovera" są na wielu fotografiach, mi.in. z Naszego Domu w Pruszkowie.

W Naszym Domu na Bielanach również istniał "Pokój ciszy". Znany jest spór Korczaka z dyrektorką Naszego Domu Maryną Falską na ten temat tego pokoju. Korczak uważał bowiem, że dzieci chrześcijańskie powinny mieć, podobnie jak żydowskie w Domu Sierot, możliwość modlitwy. 

Maryna Falska, Pani Maryna, która była zawziętą ateistką uważała odwrotnie! Pokój Ciszy na Bielanach był wywalczony przez Korczaka. Była w tym pokoju półka z encyklopedią, słownikami, czasopismami (m. in. Mały Przegląd) i gazeta Robotnik, organ prasowy Polskiej Partii Socjalistycznej, kupowany przez Marynę Falską. Nie jest znane czy wisiały tam jakiekolwiek portrety.

Hoover z delegacja na gruzach Getta. W oddali, kościół św. Augustyna przy Nowolipkach. Na prawo od kościoła na ul. Dzielnej 39 - mieścił się Główny Dom Schronienia. Od lutego 1942 r pracował tam Janusz Korczak. Z Pamiętnika Korczaka: JK planuje pracę na 13-14 lutego: poprosi listownie księdza z pobliskiej parafii (czyli św. Augustyna) o udział w zebraniu z niesumiennym personelem, a żonę piekarza o białą mąkę, sucharki lub biały chleb dla dzieci z biegunką. Zdjęcie robione w kierunku ulicy Smoczej.

*Pierwsza polska drużyna piłkarska, "na olimpiadę" powstała w marcu 1920).