Warszawas spårvagnar - fast de var i mitten av gettot så var de utanför det.

Efter den tyska inmarschen i Warszawa i september 1939 startade segregationen och förödmjukelse av den judiska befolkningen. Här redogör jag bara vad som hände när det gäller Warszawas spårvagnar.

Faser i segregationen i Warszawas spårvagnar.

• Spårvagnar och spårvagnsvagnar med delar eller hela vagnar var avsedda för judar och icke judar.
• Spårvagnar för enbart judar.
• Spårvagnar för judar inom gettot, tre linjer, nr. 15, 28, 29.
• Spårvagn med David stjärna inom gettot
• Spårvagn, omnibus dragen av hästar (linje A och B)

Utanför gettot fanns ett större antal linjer och en del spårvagnar "bara för tyskar" eller bara för arbetare för den tyska järnvägen som gick mellan olika järnvägsstationer i Warszawa.

Fast de "ariska" spårvagnar var i mitten av gettot så var de utanför det.  Spårvagnar för den icke-judiska befolkningen i Warszawa passerade genom gettot, men tilläts inte att stanna i det. Speciella piloter vakade att ingen steg på och försökte stoppa smuggel av maten.

Efter att man har mördat merparten av Warszawas judar fortsatte segregationen i spårvagnar och tåg, Året 1944 var det "klart"att den första vagnen var reserverad för tyska förvaltnings och militär personal, nazistiska partimedlemmar och tyska civila. Andra nationaliteter skulle använda den bakomvarande vagnen (ar). Judeskyltar behövdes ej längre.

Spårvagn, omnibus kallad konhellerka var dragen av hästar (linje A och B). Bl.a. mellan stora och Lila gettot

Spårvagn i Warszawa - "Nur für Deutsche". På spårvagnen, på taket står den exakta rutten på tyska

Trams around, in- and through the Warszawa Ghetto - Nur für Juden - Nur für Deutsche

In German-occupied Poland, the racial segregation started early. A.o. in streetcars and trains, the first car was usually reserved for German administrative and military personnel, Nazi party members, and German civilians. Other nationalities had to use the remaining car(s).

It started with streetcars, trams which were divided by signs for Jews and non-Jews.

The racial started segreation started with streetcars, trams which were divided by signs for Jews and non-Jews.

In the last days of September 1940 trams with cars only for Jews appear on the streets of Warsaw with the inscriptions: "Nur für Juden".  If there were two cars in the same tram, the first car was always "aryan".

On November 16, 1940 - the ghetto in Warsaw was sealed off. In 1 483 houses there are almost 400 000 Jewish residents.

On October 23, 1940, transit trams, a.o. line nr, 16, thus passing the ghetto by the Chlodna street, exclusively for "aryans".

On October 23, 1940, transit trams, a.o. line nr. 16, thus passing the ghetto by the Chlodna street, exclusively for "aryans"

On November 26, 1940 - three specially marked tram lines  (number: 16, 28, 29) were opened inside the Great Ghetto, exclusively for Jews. 

In GAZETA ŻYDOWSKA that was one of two legally issued journals published for the Jews and distributed throughout the General Government there were all the lines and changes announced on February 18, 1941. 

On February 21, 1941, three tram lines only for Jews within the ghetto are closed down, and in their place a tram is instituted without a number, with a shield with a blue and white star of David.

 Three months later, on February 21, 1941 - these three tram lines only for Jews are closed down, and in their place a tram is instituted without a number, with a shield with a blue and white star of David.

There were transit trams, line nr, 16, thus passing the Chlodna street. Famous pedestrian bridge over Chlodna Street was connecting the "Great ghetto" inhabited by 300 000 to the north with the "Little ghetto" south of Chlodna Street, inhabited by 100 000. The bridge was constructed to allow the transit aryan tram to pass uninterrupted through the ghetto.

On March 15, 1941 - in the territory of the GG a decree comes into force, forbidding Jews to use the railways, trams, taxis or cabs, without a special pass for each journey.

In March 1941, the number of inhabitants of the ghetto in Warsaw reaches a height - within the walls there are c. 460,000 Jews.

In Spring 1941 in the streets of the ghetto horse-drawn trams (omnibuses) appear, popularly known as kohnhellerki (Kohn and Heller received a licence from the Germans to run the Towarzystwo Komunikacji Omnibusowej - Society for Omnibus Transport).

In Spring 1941 in the streets of the ghetto horse-drawn trams (omnibuses) appear, popularly known as kohnhellerki (Kohn and Heller received a licence from the Germans to run the Towarzystwo Komunikacji Omnibusowej - Society for Omnibus Transport).

On July 22, 1942 - starts the Great deportation action, the Liquidation of Jewish Ghetto; in the Warsaw. Cattle cars transports leave from the Umschlagplatz for the gas chambers of Treblinka. Omnibuses - kohnhellerki appear, appear again on the streets of ghetto, thus transporting Jews to Umschlagplatz.

Tram in Warsaw - "Nur für Deutsche". On the tram, on the roof there is sign of the exact route in German.

Tram in Warsaw - "Nur für Deutsche". On the tram the sign informs that its entrance is just for Germans. This picture shows Poles fighting Germans during Warsaw Uprise in august 1944.

Nur für Juden - Tylko dla Żydów - Warszawa - Tramwaje

Jednym z pierwszych zarządzeń niemieckich dotyczących ludności Warszawy korzystającej z komunikacji miejskiej było wydanie w 1939 roku zakazu jazdy Żydom w wagonach motorowych. Pierwsza segregacja. Zezwolono jedynie na jazdę w doczepnych.

W ostatnich dniach września 1940 roku wyjechał na ulice Warszawy tramwaj przeznaczony tylko dla Żydów. Pomalowany był na żółto, z niebiesko-białą gwiazdą Dawida ze wszystkich stron oraz z napisem: "Nur für Juden". Tutaj tramwaj na ulicy Leszno, czyli w samym getcie.

Jednym z pierwszych zarządzeń niemieckich dotyczących ludności Warszawy korzystającej z komunikacji miejskiej było wydanie w 1939 roku zakazu jazdy Żydom w wagonach motorowych. Pierwsza segregacja. Zezwolono jedynie na jazdę w doczepnych. 

W ostatnich dniach września 1940 roku wyjechał na ulice Warszawy tramwaj przeznaczony tylko dla Żydów. Pomalowany był podobno na żółto, z niebiesko-białą gwiazdą Dawida i ze wszystkich stron oraz z napisem: "Nur für Juden".

Warszawa, getto. 1940 r. Tłum zgromadzony wzdłuż ul. Nalewki przy wylocie ul. Świętojerskiej, przepuszczający tramwaj linii 14. Ujęcie z drugiego piętra domu przy ul. Nalewki 13 w kierunku północno-wschodnim

26 listopada 1940 roku uruchomiono trzy specjalnie oznakowane linie tramwajowe (nr. 15, 28, 29), przeznaczone wyłącznie dla Żydów. 

21 lutego 1941 roku, trzy linie tramwajowe przeznaczone tylko dla Żydów zostały zlikwidowane, a na ich miejsce ruszył tramwaj bez numeru, zaopatrzony w tarczę z niebiesko-białą gwiazdą Dawida. Wagony tej linii jeździły po trasie Plac Muranowski - Muranowska - Zamenhofa - Gęsia ( na prawo ) - Nowolipie - Żelazna - Leszno - Karmelicka - Dzielna - Zamenhofa - Gęsia (na prawo) - Nalewki - Plac Muranowski. Niemcy kazali zlikwidować ten tramwaj. Nastąpiło to w połowie sierpnia 1942 roku w związku z tzw Wielką akcją - wywózką Żydów do obozu smierci w Treblince.

Tramwaj na ulicy Leszno, latem 1941 r.

15 marca 1941 na terenie Generalnej Guberni wchodzi w życie zarządzenie (wydane przez Franka 20 lutego 1941), zabraniające Żydom korzystania z kolei żelaznych, tramwajów, taksówek, dorożek, bez każdorazowego zezwolenia.

W kwietniu 1941 roku na ulicach getta pojawiają się konne tramwaje (omnibusy), zwane popularnie "kohnhellerkami" (kolaboranci, Kohn i Heller otrzymali od Niemców koncesje na prowadzenie "Towarzystwa Komunikacji Omnibusowej". W tym celu na 25 platformach ustawiono pudła przypominające kioski "Ruchu" z lat 50-tych. Linia istniała do października 1941.

W czasie Wielkiej Akcij w Warszawskim Getcie "kohnhellerkami" zwożono też na Umszlag.

Skrzyżowanie ul. Siennej z ul. Wielką (widok w kierunku poludniowo-zachodnim).  Zdjęcie zrobione z narożnego domu Wielka/Sienna. Na pierwszym planie i w głębi (przed Domem Sierot) stoją żółto-zielone konhelerki, powozy zastepujące tramwaje w getcie. 

Konhelerka, skrzyżowanie ul. Grzybowskiej z ul. Waliców 

Skrzyżowanie ul. Leszno i skręt w Karmelicką (w prawo)

Powstanie getta spowodowało duże zmiany w komunikacji tramwajowej na terenie Warszawy. Linie jadące tranzytem przez ten teren ulica Chłodną nie mogły tam mieć przystanków, Nie wolno było do nich wsiadać i z nich wysiadać. W tym celu przez getto tramwaj jechał pod nadzorem tzw. "pilotów. Stali oni na stopniach i nie pozwalali nikomu wsiąść ani wysiąść. 

Tramwaje linii 4, k 26 listopada 1940 r. znieniły trase z powodu utworzenia getta warszawskiego. Tego samego dnia powstała linia 29 kursująca na terenie getta - tylko dla Żydów. 16 kwietnia 1942 r. powstała linia O zarezerwowana tylko specjalnie dla Niemców, kursująca w główne punkty Śródmieścia, obsługiwana przez 14 wozów będących w najlepszym stanie technicznym. 

Getto warszawskie: ulica Żelazna - widok na północ z aryjskiego tramwaju (przypuszczalnie 22) przejeżdżającego ulicą Chłodną. 

Linie jadące tranzytem przez ten teren ulica Chłodną nie mogły tam mieć przystanków, Nie wolno było do nich wsiadać i z nich wysiadać. W tym celu przez getto tramwaj jechał pod nadzorem tzw. "pilotów. Stali oni na stopniach i nie pozwalali nikomu wsiąść ani wysiąść. 

Tramwaj w Warszawie - "Nur für Deutsche". Na tramwaju, na dachu mamy wypisaną dokładnie trasę po niemiecku: Plac Teatralny - Plac Bramy (Żelaznej) - Marszałkowska - Pomnik Lotnika - ul. Zwycięstwa (Al. Ujazdowskie) - Nowy Świat - Ul. Krakowska (Krakowskie Przedmieście) i Plac Teatralny. Trasa dość długa, wijąca się przez całe Śródmieście Warszawy. Tramwaj "Tylko dla Niemców" skręca z ul. Granicznej (widoczna po lewo) w ul. Królewską w kierunku do Marszałkowskiej.

Adler Opel i mój wózek dziecięcy - Wermacht & LOPP - Mitt barnvagn och Opel Adler

Mój ojciec miał po wojnie własnie takiego Opla Adlera, tez z Wermachtu. Zamienił go (niestety) jak ja sie urodziłem na wózek dziecięcy dla mnie. Wózek jezdził, w porównaniu z Oplem! Ciekawa jest ta bomba lotnicza koło Opla. Po raz pierwszy widze taki słup ogłoszeniowy , makieta bomby lotniczej. To chyba "reklama" Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej - LOPP.

Warszawa, Aleje Jerozolimskie under andra världskriget

Mitt barnvagn. Min far hade efter andra världskriget  just en sådan Opel Adler, även den från Wehrmacht. Han bytte den (tyvärr) när jag föddes till ett barnvagn för mig. Barnvagnen kunde man köra, jämfört med Opeln som oftast stod stilla! 
Intressant på bilden är "bomben" nära Opeln. För första gången jag ser en sådan reklampelare och jag tror att detta "reklam" LOPP den polska luftförsvaret (Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej - LOPP).

I was alone to have a very special picture - Historia jedngo zdjecia - Kungsholmen - Jag var den ende som hade bilden men

Jag var den ende som hade bilden men den har jag suddat bort.

Bilden föreställde en kropp av en död svarthyad man som låg i vattnet, nära stranden omgiven av vita svanar.

Jag fann kroppen, ringde polisen och sedan till tidningarna som frågade vart kroppen hade förts. Jag svarade tidningarna att den var kvar i vattnet och kände då att bilden som jag tog skall aldrig publiceras. Snart kom polisen och jag tog en annan bild, på avstånd, en mera anständig, enligt mig.

Jag var den ende som hade bilden men den har jag suddat bort. Bilden föreställde en kropp av en död svarthyad man som låg i vattnet, nära stranden omgiven av vita svanar.

My best paid picture - Historia jedngo zdjecia - Drottningholm

The best camera is the one used in the right moment

For many, many years ago I did a day trip to Drottningholm with my wifes friend from Poland to give her an experience a historic milieu.

Drottningholm Palace is my favorite place in Stockholm and is on UNESCO's World Heritage list. Royal castle was built in the 1600s and actually represents all European architecture for that period. Influenced by French prototype, the palace was built by architect Nicodemus Tessin the Elder by commission of Queen Hedvig Eleonora.

Magnificent baroque gardens and Chinese Pavilion and the palace theatre are my favorite places when visiting Drottningholm.

The name Drottningholm literally meaning "Queen's islet" came from former stone palace built by John III of Sweden in 1580 for his Polish queen, Catherine Jagellon or as she was called in Poland Katarzyna Jagiellonka born in Krakow.

The Palace in Drottningholm is guarded by the Swedish Military in the same fashion as Stockholm Palace.

So, one day I was there again, showing my favorites for my Polish friends!

The Palace in Drottningholm is guarded by the Swedish Military in the same fashion as Stockholm Palace. I am mentioning it as one of my friends was once a commanding officer for these two objects.

So, one day I was there again, showing my favorites for my Polish friends.

So, one day I was there again, showing my favorites for my Polish friends.... and suddenly saw many soldiers running and officers screaming commands. I thought that it was kind of a drill and tog some pictures of running soldiers and soldiers searching the park. My thought was to give them to my Swedish friend, at that time major in the Swedish army. I borrowed my daughter blue Kodak VR35 camera that she got from Rudolph from Australia.

Suddenly, I saw many soldiers running and officers screaming commands. I thought that it was kind of a drill and tog some pictures of running soldiers and soldiers searching the park. I took som pictures with Kodak TX 135-36 Tri-X Pan Black & White Print Film (ISO or ASA - 400). 

On my way home I passed the home of my friends living in Bromma Kyrka. We told them upon arrival that we just were visiting Drottningholm palace. Drottningholm! There is robbery going on! Now!, my friend said after he was listening to the news on radio. 

This day I found that the best camera is the one used in the right moment!

Our VR35 K4a with Kodar lens f 5.6. Kodak was for many year building the very popular Instamatic cameras that used 126 or 110 drop-in cartridge film. Both my brothers and father used them. This resulted in many, many bad pictures. Other camera makers introduced already numerous moderately priced and easy-to-use compact 35 mm snapshot cameras. Kodak’s Instamatic business delayed their own 35 mm film cameras. In 1986 Kodak responded by introducing the made-in-Japan VR35 line of  point-and-shoot cameras. Our VR35 camera has fixed-focus lenses one have to set the film speed manually. I liked the 38mm wide-angle lens, it's a lot more practical for snapshots than a 50 mm+ one.

Quick coffee and full speed with our Fiat 127, home to Kungsholmen (Kings island). Developing the film at home and than visiting Dagens Nyheter, Expressen and Svenska Dagbladet newspapers. All of them at Marieberg at Kungsholmen. My oldest daughter followed me to all the places as it was her blue Kodak camera.

My oldest daughter followed me to all the places as it was her blue Kodak camera.

We do have some pictures from the ongoing robbery in Drottningholm Palace, 

I said softly, 

but may be you have your own..... 

and the first two pictures were sold.

After that we went to Klara. Klara (also known, in Swedish, as Klarakvarteren) is a part of lower Norrmalm in the central part of Stockholm. It has its name from Klara Church. The entire Klara quarter used to be Stockholm's Fleet Street newspaper quarters before some of the papers moved to Kungsholmen. So my goal was Aftonbladet! The same procedure as before and the pictures were sold for the 4th time.

Leaving Aftonbladet I saw that AP - Associated Press was in the same building, fifth sale. Associated Press was distributing the picture to the newspapers all over the world.