En hård herde - Ks. Wojciech Lemański - NIEPOKORNY PASTERZ från Jasienica Mazowiecka som åkte till Jedwabne

Ett nytt namn som jag nyligen stötte på är Wojciech Lemański. Första gången så "träffade" jag honom virtuellt då jag sökte bilder på dragningen av järnvägsspår mellan Małkinia - Treblinka och Treblinka dödsläger.

Vem är Wojciech Lemański och varför har han hamnat på mina blog-sidor?

Han är en präst, katolik från en by som heter Jasienica. Jasienica är en by mellan Warszawa och Treblinka nära en större ort som heter Fet - Tłuszcz.

Tåg frånWarszawa till Treblinka passerade dagligen Jasienica och en större ort som heter Fet - Tłuszcz.  I Małkinia flyttade man på loket och körde alla 60 vagnar till orten Treblinka. Vid Treblinka stationen delades tåget och man körde in 20 vagnar åt gången till dödslägret. Efter att de nyssankomna mördades i gaskamrarna så kördes nästa 20 vagnar. I två av vagnarna fanns Korczaks Barnhems 239 barn!

Vad som är specielt med prästen är att han är inte antisemit och att han anser att om man bor i Polen som är den största judiska begravningsplatsen i Europa och för hela Europa så borde man veta något om detta.

Tyvärr, med en sådan inställning blir man snabbt ett svart får i Polen, även om man är en herde. Varifrån kommer kritiken mot en så framsynt man - från fåren? Nej, tyvärr, från hans överordnade, från biskopar i den polska kyrkan. De som borde vara stolta och ge en uppbackning följer nationalistiska strömmar! Fy!

Jag fick så-småningom en exakt ritning över spåren runt Treblinka och såg inte Lemański på flera månader.

Lemańskis by som ligger 40 km från Umschlagsplatsen. Den 22 juli 2012, 70 år efter att Grossaktion Warschau startades kom    Lemański (på bild) till Umschlagsplatsen i Warszawa varifrån har nazister fört över 250 00 Judar  till Treblinka.   Lemański  har en blå band med ett namn på ett judiskt barn. Efter marschen, hängde deltagare banden på stängslet vid Korczaks barnhem vid Krochmalnagatan.

Lemanski och bybor från Jasienica på väg till Treblinkamonumentet den 22 juli 2012

Plötsligt dyker han upp igen, i Warszawa, den 22 juli - 70 år sedan deportationerna startade från Warszawas getto och tågen gick i skyttel-trafik till dödsfabriken Treblinka. Tågen passerade Lemańskis by som ligger 40 km från Umschlagsplatsen och 60 km från Treblinka. Tågen med boskapsvagnar på väg till Treblinka stannade aldrig där. I Jasienica fanns inte heller någon judisk befolkning.

Boskapsvagnar med kvävda barn som inte klarade av resan till dödslägret. Lemanski vill inte att sådana barn skall falla i glömska.

Den polska kyrkan tyckte att prästen Lemanski var speciell men ofarlig. När blev han farlig?  När han åkte till den numera ökända staden Jedwabne!

Jedwabne är en liten stad i nordöstra Polen, nära gränsen till Litauen. I början av andra världskriget hörde staden till den Sovjetockuperade delen av Polen. Under andra världskriget massakern utrotades stora delen av Jedwabnes judar av deras närmaste grannar - polacker. I Jedwabne har polacker sedan tidig morgon posterat sig på fälten för att hindra eventuella flyende. Jedwabne hade då omkring 2 500 invånare av vilka 60 procent var judar. Dessa misshandlades, jagades in i en lada och brändes ihjäl. Mordet skedde helt utan tyskarnas medverkan och cirka hälften av polacker i Jedwabne deltog i det. 

På 60-talet en minnestavla sattes upp i staden med texten: 

Plats för avrättningen av den judiska befolkningen

 Gestapo och Hitlers gendarmer

 brände ihjäl 1 600 personer 10 VII 1941

Enbart antalet och datumet är rätt!

Under andra världskriget massakern utrotades stora delen av Jedwabnes judar av deras närmaste grannar - polacker. Stena markerar platsen där ladan dit judarna föstes och därefter ihjäl-brändes, stod.

70 år efter massakern (således år 2011) har man skändat monumentet och klottrat med stora bokstäver VI BER INTE OM FÖRLÅTELSE FÖR JEDWABNE  och DE VAR LÄTTANTÄNDLIGA och en svastika po slutet. Till en sådant samhälle åkte Lemanski! För det blev han i det närmaste bannlyst!

Vid massakerns 60-årsminne den 10 juli 2001, invigde den polske presidenten Kwasniewski ett nytt monument över Jedwabnes judar och bad samtidigt om ursäkt å den polska nationens vägnar. 

Den högtiden lämnar dock en unken eftersmak. Även om samtliga Polens biskopar gemensamt hade bett om ursäkt å kyrkans vägnar i slutet av maj, vägrade deras polska överhuvud, kardinalen Josef Glemp, att närvara. Det nya monumentet pekar inte längre ut de tyska ockupanterna, men det står fortfarande inget i inskriptionen om att massakern förövades av polacker. Det står helt enkelt ingenting om de skyldiga, närmaste grannar. 

Nyligen, 70 år efter massakern har man skändat monumenter och klottrat med stora bokstäver 
VI BER INTE OM FÖRLÅTELSE FÖR JEDWABNE DE VAR LÄTTANTÄNDLIGA och en svastika po slutet. Till en sådant samhälle åkte Lemanski! För det blev han i det närmaste bannlyst!

Nedan, information på polska om att prästen Lemanski fick för sina insatser de högsta polska utmärkelser. Kyrkan försökte avsätta honom från hans tjänst. Jasienicas bybor ställde sig mot de polska biskoparna!

Polonia Restituta

 Ks. Wojciech Lemański – Od czerwca 2006 proboszcz parafii Narodzenia Pańskiego w Jasienicy. Członek Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów. Odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2008 roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W swoich działaniach ksiądz Lemański otwarcie sprzeciwia się antysemityzmowi. Potrafi również odnieść się krytycznie do decyzji i wypowiedzi swoich przełożonych, co w silnie zhierarchizowanym Kościele nie jest powszechną praktyką. Latem 2010 roku decyzją biskupa ksiądz Lemański miał zostać przeniesiony do niewielkiej parafii Kiciny. Parafianie z Jasienicy stanęli w obronie swojego proboszcza, rozpoczęli protesty i zapowiadali nawet „areszt domowy”. Ksiądz Lemański odwołał się od dekretu do Stolicy Apostolskiej i w rezultacie pozostał w jasienickiej parafii.

Wielka Akcja w Warszawskim Getcie - Czerniakow, Korczak i ich "Pamiętniki".

. 

Janusz Korczak i Adam Czerniakow

Od kilku miesięcy czytam Pamiętniki Czerniakowa i Korczaka. Własciwie zaden z nich nie był Pamiętnikiem. Czerniakowa był notatnikiem a Korczaka luznie notatki były co poniektóre datowane.  Obydwa Pamiętniki urwały się latem 1942. Czerniakowa 22 lipca a Korczaka 4 sierpnia 1942 roku.

Pamiętnik Korczaka znalazł mój ojciec, Misza Wasserman Wróblewski (Pan Misza), wieczorem dnia 5 sierpnia 1942 roku w budynku Domu Sierot na Siennej 16. Przeniósł Pamietnik i inne dokumenty Korczaka do Felka Grzyba na ul. Ostrowską czyli przez most na ulicą Chlodną do Dużego Getta.

Od października 1941 roku, Dom Sierot ulokowany był w gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych przy Siennej 16, w Małym Getcie w Warszawie. Do Domu Sierot należała wielka sala z bocznymi pokoikami na drugim piętrze, dawna sala balowa/teatralna na trzecim, kilku pomieszczeń na parterze, czwartym piętrze i na strychu. Na parterze budynku czynna była kawiarnia Tatiany Epstein.

Na dzien przed rozpoczęciem Wielkiej Akcji, dnia 21 lipca 1942 roku Korczak notuje: „Godzina dziesiąta. Strzały: raz, dwa, kilka, dwa, jeden, kilka. Może to moje właśnie okno źle zaciemnione? Ale nie przerywam pisania. Przeciwnie: lotniejszą (strzał pojedynczy) staje się myśl”

Tego samego dnia znajdujemy u Czerniakowa notatkę konczacą się "W nocy wypadki śmiertelne":

21 VII 42 - Rano Gmina. Przed 12-tą zjawili się funkcjonariusze SP i polecili zatrzymać radców, obecnych w gmachu, w moim gabinecie. Poza tym zażądali listy reszty radców. Wkrótce radcowie w moim pokoju zostali grupami zaaresztowani. Równocześnie zaaresztowano Zarząd Z[akładu] Zaopatrywania] z Gepnerem na czele. Chciałem wyjść razem z zaaresztowanymi. Oświadczono mi, abym został w biurze. W międzyczasie dojechali i inni do mego mieszkania, szukając mojej żony. Oświadczono im, że jest na Wolności w Domu Dziecka. Pojechali i wrócili do mieszkania z nakazem, aby żona o 3-ej była w domu. Część radców została dziś zwolniona. Zwróciłem się do Brandta, który oświadczył, że jutro, pojutrze będą wypuszczeni. Interweniowałem u Auerswalda w sprawie Gepnera i jego kolegów w Z[akładzie] Z[aopatrywania]. Odpowiedział, że jutro to uczyni. Zapytał, kto właściwie wchodzi w grę. Odniosłem wrażenie, że waha się, co do Gepnera. Podkreśliłem wobec tego, że Gepner jest duszą Z[akładu] Z[aopatrywania]. Siedziałem w Gminie do 6-ej, sprowadziwszy żonę do Gminy. Wieczorem spokojnie. W nocy wypadki śmiertelne.

Od października 1941 r, Dom Sierot ulokowany był w gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych przy Siennej 16

W tej sali wychowankowie Domu Sierot, wystawili "Pocztę" Rabindranatha Tagorego

18 lipca w dawnej sali balowej wychowankowie Domu Sierot, pod kierunkiem młodej nauczycielki Esterki Winogron, wystawili "Pocztę" Rabindranatha Tagorego. Spektakl opowiadał o chorobie, umieraniu i śmierci małego chłopca o imieniu Amal.

Kiedy zapytano Korczaka, dlaczego wybrał właśnie tę sztukę, powiedział, że "ostatecznie trzeba się tego nauczyć - przyjmować pogodnie anioła śmierci" - opowiadał przed laty pisarz i pedagog Igor Newerly.

Cztery dni później - 22 lipca 1942 r. - rozpoczęła się Grossaktion Warschau - akcja likwidacji getta warszawskiego, w wyniku której zamordowano w obozie zagłady w Treblince ponad 250 tys. żydowskich mieszkańców Warszawy.

Czerniakow tego dnia napisał:

22 VII 42 - Rano o 7.30 w Gminie. Granice małego ghetta obstawione specjalną formacją poza normalną. O godzinie 10-ej zjawili się Sturmbahnführer Hoefle94 z towarzyszami. Telefony wyłączyliśmy. Dzieci usunięto z przeciwległego ogródka. Oświadczono nam, że z pewnymi wyjątkami mają Żydzi, bez różnicy płci i wieku, być wysiedleni na wschód. Dziś do godziny 4 pp. ma być dostarczonych 6000 ludzi. I tak będzie (najmniej) codziennie. Polecono opróżnić dom Żelazna 103 na potrzeby funkcjonariuszy niemieckich, którzy przeprowadzają wysiedlenie. Meble zatrzymano. Ponieważ urzędnicy Rady z żonami i dziećmi są wolni od wysyłki, poprosiłem o dołączenie do tego urzędników JSS, Związku Rzemieślników, śmieciarzy etc., na co uzyskałem zgodę.

23 VII 1942 - Rano Gmina. Zjawił się Worthoff z grupy przesiedleńców, z którym omówiłem szereg spraw. Zwolnił uczniów szkół rzemieślniczych z przesiedlenia. Mężowie kobiet pracujących również. Co do sierot polecił rozmówić się z Hoefle. W sprawie rzemieślników polecił się również rozmówić. Na zapytanie, ile dni w tygodniu będzie akcja czynna, odpowiedziano, że 7 dni w tygodniu. Na mieście wielkie parcie do tworzenia szop96. Maszyna do szycia może uratować życie97 . Godzina 3-cia. Na razie jest 4000 do wyjazdu. Do 4-ej, według rozkazu, ma być 9000. Na pocztę zjawili się jacyś funkcjonariusze i polecili przychodzące listy i paczki kierować na Pawiak. * W niespełna godziną po tym zapisie Czerniaków odebrał sobie życie. Otruł się cyjankiem w swoim gabinecie w Gminie. Na stole znaleziono krótki list do żony: „Żądają ode mnie bym własnymi rękami zabijał dzieci mego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć.”

Janusz Korczak, przemawiał na grobie przyjaciela.... Bóg Ci powierzył godność Twego narodu i Bogu Ty godność tę przekazałeś.


5 sierpnia 1942 r. wywieziono z Umschlagplatzu do obozu zagłady w Treblince ponad 6600 osób. Wśród nich był Korczak, jego współpracownicy, Stefania Wilczyńska i 239 dzieci z Domu Sierot. Drogę z Siennej na Umschlagplatz przeszli pieszo w starsznym upale. Na "Umszlagu" załadowano ich do bydlecych wagonów. Zatrzasnieto drzwi wagonów i nikt juz nigdy nie widział byłych mieszkanców Siennej nr. 16!

Vinbär i färg

Vinbär (Ribes) är nog nästan lika vanliga som jordgubbar i trädgårdarna. De är lättodlade och mycket användbara. Det finns svarta, röda och vita sorter. Vita vinbär är en odlad mutation (=bestående förändring) av röda vinbär med "bleka" bär. 

Vita vinbär är en odlad mutation av röda vinbär med "bleka" bär. 

Korczak, Sienna 16 - W Warszawie odsłonięto tablicę - Ja w Helsinkach odsłoniłem tajemnicę

W Warszawie odsłonięto tablicę - Ja w Helsinkach odsłoniłem tajemnicę

Budowe domu rozpoczęto z wiosną roku 1912, oddano zas do użytku we wrześniu 1913 r. Obecnie wykończono portal frontowy, wykonany z granitu polerowanego, (niewidoczny jeszcze na odbitce elewacyi).

Budowa domu tego miała na celu wytworzenie wygodnego lokalu dla licznego, bo około 3000 członków liczącego Towarzystwa, przy uwzględnieniu strony dochodowej; dlatego też dom w dwóch swoicli niższych kondygnacyach przeznaczono na lokale do wynajęcia, trzy za górne na cele klubowe.

W parterze mieszczą się: po lewej stronie od wejścia, lokal mieszkalny, składający sie z 5-ciu pokojów, z których jeden przeznaczony dla służby, po prawej lokal gimnastyczny, składający sie z obszernej i wysokiej sali z balkonem przechodzącej a do suteren.

Lokal ten obszerny prócz sali posiada W parterze kancelaryę, szatni i sal dla gimnastyki leczniczej, w suterenie za obszerna szatnię, składnik na przyrządy i pokój z wanną i natryskami z przylegającą rozbieralnią.

Lokal I piętra w całości przeznaczono na pomieszczenie interesu handlowego.


Na II piętrze mieszcząca się: kancelarya, biblioteka, sala zarządu, czytelnia, redakcya, sala bilardowa, biuro rekomęndacyi pracy, sala nauki muzycznej, złączone obszernym korytarzem.


Na Ill-im piętrze od frontu znajduje się obszerna sala balowa o wysokości dwóch kondygnacyi (8 m) długości 27 a szerokości 10 metrów, dekorowana w stylu Ludwika XVI, składająca si z dwóch części, z których mniejsza może by przetworzona na scenę.
Pozatem na tem piętrze mieści się pokój bufetowy z kredensem obok sali stołowej i buduar dla dam z przylegającą garderobą.

Jak poprzednio pisałem jeden z najmocnieszych dokumentów (dla mnie) z okresu Zagłady to zaproszenie Janusza Korczaka na przedstawienie sztuki Poczta, wg. Rabindranatha Tagore – indyjskiego poety, prozaika, noblisty z 1913 r. 
Sztukę wystawili własnie w tej sali na III pietrze wychowankowie Domu Sierot Janusza Korczaka. Sztuka "Poczta" opowiada o przyjaźni, miłości i przełamywaniu barier między ludźmi, a także o dojrzewaniu do śmierci.
Przedstawienie odbyło sie 18 lipca 1942 roku, zaledwie 4 dni przed rozpoczęciem likwidacji warszawskiego getta czyli 22 lipca 1942 roku. 

Korczak opisywał w swoim Pamiętniku: 
Teraz rok 1942. Maj. Chłodny maj w tym roku. I ta dzisiejsza noc najcichsza z cichych. Godzina piąta rano. Dzieciaki śpią. Jest ich naprawdę dwie setki. Na prawym skrzydle pani Stefa, ja na lewo w tzw. izolatce.

Łóżko moje w środku pokoju. Pod łóżkiem butelka wódki. Na nocnym stoliku razowy chleb i dzbanek wody.

W tej sali, na III piętrze wychowankowie Domu Sierot Janusza Korczaka wystawili sztukę R. Tagore, "Poczta".  Przedstawienie odbyło sie 18 lipca 1942 roku, zaledwie 4 dni przed rozpoczęciem likwidacji warszawskiego getta.

Na IV pietrze. Od strony podwórza w wysokości frontowej sali balowej mieści się 4-te piętro zajęte na kuchnię, pomywalnia naczyń, i cztery kawalerskie pokoje, od frontu nad sal stołow znajduje się lokal dla restauratora, składający się z 2-ch pokojów oraz spiżarnia, ponad scena po drugiej stronie gmachu, dwa lokale dla woźnych. Poddasze części środkowej budynku mieści skład dekoracyi.

W suterenach prócz kotłowni dla centralnego ogrzewania, pokoju mechanika, składu koksu i węgla, pokoju dla stróża i kilku piwnic, na całej niemal długości frontu urządzono kręgielnię. Ogrzewanie centralne wodne, oświetlenie elektryczne, telefony wewnętrzne, liczne klozety i umywalnie, mechaniczna wentylacya dopełniają całości, nadając budowli cech poważną, odpowiadając wszelkim wymogom urządze ostatniej doby. Koszt budowy nie przekroczył rb. 155 000, dzięki oszczędności i skromnemu wewnętrznemu urządzeniu.

Sienna 16 - Gmach Tow. Pracowników Handlowych m. Warszawy. Według projektu arch. T. Wiśniowskiego opracował i przeprowadził arch. R. Nieniewski.

Korczak na kilka dni przed likwidacją getta warszawskiego wystawił wraz ze swoimi wychowankami sztukę pt. "Poczta” według noblisty Rabindranatha Tagore. Podczas premiery sala na 3 piętrze w Domu Sierot na Siennej 16, była wypełniona po brzegi. M.in. moi rodzice!

Warszawa 1941 rok. Ulica Sienna 16 gdzie miescił  sie Dom Sierot jest zaznaczony*.  Przed domem stoja konhelerki, powozy zastepujace tramwaje w getcie. Białe przestrzenie miedzy domami to gruzy po bombardowaniach Luftwaffe we wrzesniu 1939 r.

Zdjęcie słupa ogłoszeń w Warszawskim getcie. M.in. Ogłoszenie Cafe Sienna 16.
Za słupem mur getta i ulica Chłodna.    .

Budową całą według projektu arch. T. Wiśniowskiego opracował i przeprowadził arch. A. Nieniewski. Budowla wykonana została przez firm budowlaną Fr. Sokołowski, instalacye za ogrzewalne i kanalizacyjno-wodociągowe wykonała firma Drzewiecki i Jeziorański. 

Zaznaczony niebieskim podkladem tekst i czesc zdjec z Przeglad Techniczny, nr. 50-52, str. 513-514, 1914 r.

Dödstunna - Kampens nya kapell

Det nya kapellet i Kampen i centrala Helsingfors ska vara en plats för möten och tystnad mitt i den hektiska stadskärnan. Således inga gudstjänster där.

Kapellet är avskalat och all teknik och belysning är gömd i väggarna och taket.

Kapellets utsidan är gjord av granribbor och insidan av klibbal. Då innerväggarna är industriellt slipade känns inte riktigt kapellet som ett handarbete, vilket har varit arkitekternas mål. Utrymmet kan liknas mer vid en möbel eller cirkus dödstunna* än en byggnad. Kapellsalen är 11,5 meter hög. Salens väggar består av 30 km tjäral och salens enkla möblemang är gjord av massiv ask. På altarbordet har man fäst ett kors! 

Byggnaden är också en del av Helsingfors designhuvudstadsår. De tre arkitekterna Kimmo Lintula, Niko Sirola och Mikko Summanen inspirerades av gamla finländska träkyrkor då de planerade kapellet. Kapellet har tilldelats bland annat The Chicago Athenaeum international Architecture Award priset för år 2010.

* I en del Cirkus-tillställningar körs motorcyklar på lodräta väggar i så kallad Dödstunna (Wall of Death), se neddersta bilden.

Korczak - August 5th - 239 Children - My Father - The Boys - Escape - Szmalcownik

Helsinki 6.15 AM - August 5th, 2012

7o years ago my father and The Boys left for work as usual.  Korczak, wished them good luck and they hurried to the meeting point...

My father Misza Wasserman Wróblewski was a teacher in Korczak’s orphanage. When he began working at the orphanage in 1931, he was an engineering student. However, my father was so impressed by Korczak that he gave up his engineering studies and began to study psychology and education instead. There were several other teachers working with Korczak in 1942, in the ghetto orphanage but my father was the only one to survive the August 5th deportation to Treblinka. 

Janusz Korczak in the middle with my father on the right and Saba Lejzerowicz on the left

How did my father avoid the deportation? Korczak had arranged a construction work outside the ghetto for my father and a few former orphanage graduates. There were three boys: Monius Genadenhofer, Jankiel Bojme and a boy called Dawidek (Little Dawid) whose surname my father could not recall. My father always called them The Boys even though they were in their late teens and early twenties. They were his former pupils. Every morning the Nazis marched them out of the ghetto, and marched them back again every night. The work for Schmidt & Münstermann Tiefbaugesellschaft mbH was physically very demanding but it allowed them to smuggle food into the orphanage. My father and The Boys received salaries which they all shared with Korczak orphanage.

On the morning of August 5th, 1942, my father and The Boys left for work as usual.  Korczak, wished them good luck and they hurried to the meeting point for construction workers who were escorted to the work outside the ghetto. When they returned in the afternoon to the Orphanage building at Sienna 16 in "Small ghetto" they found the entire orphanage empty. There was still unfinished tea and coffee on the tables. 

My father went up to Korczak’s room. Korczak’s spectacles were still on his desk. My father gathered Korczak’s papers and threw them into a suitcase together with his spectacles. Later in the evening  my father and three boys went  over the bridge to the "Large Ghetto" that was supposed to be safer.  They found a safe place at former orphanage child, Felek Grzyb that lived at Ostrowska street. Feleks wife and child were deported to Treblinka together with 239 children of the orphanage and seven teachers.  

It was dangerous to remain in one apartment for too long so they moved from apartment to apartment, generally staying with former graduates of Korczak’s orphanage. At some point my father was unable to return to one of the apartments where he’d been staying and became separated from the suitcase with Korczak’s papers.

My father tried to persuade The Boys to try to escape when outside the Ghetto but they refused. Eventually he decided to escape alone. On one of the work marches he removed his armband with the Star of David and managed to get away. However, he had been spotted by a Polish man (so called Szmalcownik) who threatened my father that if he didn’t hand over all his money he would report my father to the Nazis. That was in the area of the Warszawa called Praga. My father handed him all the money he owned. The man, with aristocratic manners, wished him good luck and my father got away.

 As far as I can recall, there was only one picture on the walls of my parents flat in postwar Warsaw - a picture of Janusz Korczak. As a child, I thought that he was a kind of nice grandfather with warm, smiling eyes. Many in our generation, our family included, had no grandparents alive. They had all been murdered during the Holocaust and no pictures of them were left.

Korczak remained with my father for the rest of his life.

The same constructing company my father worked for in the ghetto, Schmidt & Münstermann Tiefbaugesellschaft mbH, was at the same time constructing death camp Treblinka. 

Korczak in the bed, darning small holes in his socks?