W styczniu 2011 roku pisałem o Szlomo Nadel, wychowanku Domu Sierot i o zdjęciach Korczaka które w czasie wojny były z nim w okupowanej Polsce a następnie po przejsciu tzw zielonej granicy, w Rosji i Uzbekistanie. Z Uzbekistanu pojechały do Leningradu a potem dalej do Pskowa gdzie Szlomo pracował przy różnych pracach budowlanych związanych z koleją. Szlomo mieszkał wtedy wraz z resztą ekipy budowlanej w amerykańskim namiocie wojskowym. Tam każdy, jak w wojsku, miał własne łózko i stoliczek. Jednego dnia, nie wiedząc właściwie dlaczego zabrał Szlomo swój plecak ze sobą do pracy w terenie. W plecaku jak zawsze na spodzie były schowane zdjęcia z Domu Sierot Korczaka. Po pracy ekipa wróciła na dworzec w Pskowie nie bylo namiotu. Okazało się ze odpowiedzialny za pilnowania namiotu chciał dobrze nagrzać namiot przed powrotem kolegów z ekipy. Niestety rozlał naftę i cały namiot spalił się w kilka sekund.
W Archiwum Bojowników Bohaterów Getta (Ghetto Fighters House in Israel - GFH) jest wiele dokumentów. Dla mnie osobiscie, dokumenty od dwóch byłych wychowanek Domu Sierot Korczaka są szczególnie ciekawe i do konca nie rozpracowane. Dokumenty są od Chaji Lewi i od Cesi Grynbaum.
Od Chaji Lewi
Album Helenki (Chaja - Jaia - Elena Lewi ur. Otwock, 1924 - zm. Argentina, 2007). Chaja była w Domu Sierot Korczaka przez 7 lat do lutego-marca 1939 roku.
Droga albumu Chaji z Argentyny do Archiwum Bojowników Bohaterów Getta (Ghetto Fighters House in Israel) była długa. Młodszy brat Chaji Lewi, Reuven (Abram?) przekazał album po śmierci siostry dyrektorowi sieci szkół „Shalom Aleichem” w Argentynie. Dyrektor przekazał Album Chaji Ośrodkowi edukacyjnemu i ruchowi [syjonistycznemu] Jaime Finkelstein w Efal w Izraelu. Dopiero stamtąd album został przekazany do archiwum Domu Bojowników Getta.
Historia Chaji. Matka Chaji, Rywka, umiera w 1929 roku. Ojciec Chaji, Szmul jest w bardzo ciężkiej sytuacji. Wie że nie da rady wychowac sam Chaji i jej dwóch braci. Oddaje najmłodsze dzieci do sierocinca. Jednoczesnie decyduje się na emigrację ze starszym synem do Argentyny. W grudniu 1933 roku wyrusza do Buenos Aires przez Nowy York. Obiecuje dzieciom w Polsce że je jak szybko tylko będzie mógł sprowadzi do siebie. Dotrzymuje słowa. Chaja wyrusza z młodszym bratem wiosną 1939 roku do ojca do Argentyny. Tak ja odczytałem jej dokumenty w Archiwum GFH.
 |
Chaja - zdjęcia ze Szkoły Powszechnej w Warszawie
|
 |
Kolonia letnia Domu Sierot - „Różyczka” . Chaja siedzi w srodku, na trzecim stopniu, miedzy kolegami. Prawdopodobnie 1938 rok, ostatnie wakacje przed wyjazdem do Argentyny.
|
 |
| Album Helenki (Chaja - Jaia - Elena Lewi ur. Otwock, 1924 - zm. Argentina, 2007). Chaja była w Domu Sierot Korczaka przez 7 lat do lutego-marca 1939 roku. Droga albumu Chaji z Argentyny do Archiwum Bojowników Bohaterów Getta (Ghetto Fighters House in Israel). Młodszy brat Chaji Lewi, Reuven (Abram?) przekazał album po śmierci siostry dyrektorowi sieci szkół „Shalom Aleichem” w Argentynie. Dyrektor przekazał Album Chaji Ośrodkowi edukacyjnemu i ruchowi [syjonistycznemu] Jaime Finkelstein w Efal. Dopiero stamtąd album został przekazany do archiwum Domu Bojowników Getta. |
 |
| Dom Sierot, Krochmalna 92. Dzieci i wychowawcy. M.in mój Ojciec, wychowawca Pan Misza stoi przy drzwiach wejsciowych. Chaja jest zaznaczona strzałka. |
 |
| Kartka pamiatkowa z 23 lutego 1939 roku pisana przez Pana Misze w imieniu Zarzadu K.P.R. - Koła Pozytywnych Rozrywek. |
 |
| Chaja - Helenka - Jaia - Elena Lewi w 1938 roku na koloniach w Goclawku. (stoi 3-cia od lewej). |
Wykaz - Pocztówki pamiątkowe przyznane Chaji Lewi
6990 wcześnie wstaje .Zima. 88 razy
7048 Na pamiatkę celującej w historii żydowskiej.grupa pierwsza
7150 Na pamiatkę wcześnie wstaje. wiosna. 90 razy
7306 Na pamiątkę programu rocznego czyszczenia butów
7390 Na pamiątkę wcześnie wstaje. jesień. 86 razy
7487 Na pamiątkę 500 jednostek pracy
7533 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. zima 85 razy
7840 Na pamiątkę. praca. 500 jednostek
7871 Na pamiątkę. dyżur roczny. obieranie ziemniaków
8182 Na pamiątkę za 500 jednostek pracy
8243 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. wiosna .92 razy
8292 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. lato.90 razy
8398 Na pamiątkę. 500 jednostek pracy 8542 za 500 jednostek pracy
8617 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. zima.87 razy
8681 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. wiosna. 90razy
8727 Na pamiątkę. za 500 jednostek pracy
8777 Na pamiątkę. wcześnie wstaje .lato. 91 razy
8865 Na pamiątkę. za dyżur roczny w kancelarji
8911 Na pamiątkę za dobre wyniki w szkole (1937-1938)
8962 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. jesień.90 razy
8965 Na pamiątkę. przybrała najmniej na wadze w roku 1935. 800 gramów
9018 Na pamiątkę. za 500 jednostek pracy
9019 Na pamiątkę. za 500 jednostek pracy
9030 Na pamiątkę. wcześnie wstaje.wiosna. 89 razy
9058 Na pamiątkę. wcześnie wstaje.lato 91 razy
9077 Na pamiątkę. za 300 godzin szycia w szwalni
10038 Na pamiątkę. wcześnie wstaje. jesień 89 razy
Przed wyjazdem z Polski 14-letnia Chaja chciała udokumentować swój okres życia w Domu Sierot. Prosiła o wpisy do swojego Pamiętnika, zebrała wszystkie przyznane jej Pocztówki i zdjęcia pamiątkowe. Oprócz tego poprosiła swojego ulubionego wychowawcę Pana Miszę (Michał Wasserman Wróblewski) o opis jej "czarnego dnia", gdy po odprowadzeniu ojca i brata na dworzec na pociąg do Gdanska wróciła do Domu Sierot. Było już prawdopodobnie po godzinie 9-tej tak że wszystkie dzieci były w sypialniach i panowała cisza.
List ten, zatytułowany Uczucie bólu, musiał być dla niej wyjątkowo ważny gdyż Chaja zrobiła jego kopię przepisując go będąc już w Argentynie.
Ktoś cicho zastukał do drzwi wejściowych Bursy. Mała dziewczynka z oczami babuleńki stała zmieszana, trochę zlękniona. W domu było już ciemno, pisał Pan Misza, poprzez salę mroczną ze skrzypiącą podłogą zawiodłem Helenkę do sypialni. Niewieleśmy ze sobą mówili. Ciężkie jest rozstanie z ojcem tem cięższe że niewiadomo było kiedy cię zobaczy. Jedno Helenka powiedziała wtedy: Ojciec przyrzekł że jak tylko będzie miał możność to mnie zabierze do siebie. I już wtedy ta silna wiara w słowa ojca nie pozwoliły łzom do oczu napływac. A ja nie pocieszałem: milczenie uspokaja. A słowa są za słabe żeby uczuć bólu rozstania stłumić. Już tyle lat.
 |
Przed wyjazdem z Polski 14-letnia Chaja chciała udokumentować swój okres życia w Domu Sierot. Prosiła o wpisy do swojego Pamiętnika, zebrała wszystkie przyznane jej Pocztówki i zdjęcia pamiątkowe. Oprócz tego poprosiła swojego ulubionego wychowawcę Pana Miszę (Michał Wasserman Wróblewski) o opis jej "czarnego dnia", gdy po odprowadzeniu ojca i brata na dworzec na pociąg do Gdanska wróciła do Domu Sierot.
|
 |
List od Irki Waffel do Chaji Lewi która wyemigrowała do ojca do Argentyny wiosną 1939 roku opisujący m.in prace na fermie Rózyczka w 1939 roku. Irka pisze: Od 9tej rano do 2.30 mamy "zawód" a potem do godziny 5-tej wolny czas. Autorka Irka Waffel była później, od 1 stycznia 1940 roku bursistką i pracowała w Domu Sierot az do dnia deportacji do obozu smierci Treblinka, 5 sierpnia 1942 roku.
|
 |
Listy do Helenki od jej przyjaciółki Irki Waffel. Ostatnia wiadomość od Irki to kartka pocztowa z ul. Chłodnej 33 wysłana 14 lipca 1941 roku gdzie pisze o tym że zajmuje się chorymi dziećmi a oprócz tego przygotowuje przedstawienia kukiełkowe. 70 lat temu, 5 sierpnia 1942 roku została zamordowana Irka Waffel, 18 lat. Sierota, była do 1939 roku wychowanką Domu Sierot a później od 1 stycznia 1940 roku bursistką.
|
 |
| Polski paszport Chaji Lewi z niebieskim argentynskim stemplem. |
Od Cesi Grynbaum
Inne "nowe" zdjęcia z Domu Sierot Korczaka zachowały się dzięki Cesi Grynbaum innej z wychowanek Domu Sierot. Nie znane jest (dla mnie) kiedy wyemigrowała z Polski. Chyba oddała sama swój album do archiwum Muzeum w kibucu Ghetto Fighters House. Prawie wszystkie zdjęcia są opatrzone datą. Niektóre, daty zostały niestety samowolnie zmienione nie podając dlaczego. Np. zdjęcia numer 3 i 4 opatrzone datą 1939 zostały przypisane okresowi "W Getcie" czyli 1940-1943 rok. Podobnie zdjęcie numer 1 opatrzone rokiem 1942, wydaje mnie się jest z innego okresu. Te wymienione zdjęcia są szczególnie ciekawe gdyż nie są znane inne odbitki tych zdjęć.
 |
| Inne "nowe" zdjęcia z Domu Sierot Korczaka zachowały się dzięki Cesi Grynbaum innej z wychowanek Domu Sierot. Nie znane jest (dla mnie) kiedy wyemigrowała z Polski. Chyba oddała sama swój album do archiwum Muzeum w kibucu Ghetto Fighters House. Prawie wszystkie zdjęcia są opatrzone datą. Niektóre, daty zostały samowolnie zmienione nie podając dlaczego. Zdjęcia numer 2 i 3 opatrzone datą 1939 zostały przypisane okresowi "W Getcie" czyli 1940-1943 rok. Podobnie zdjęcie numer 1 opatrzone rokiem 1942, wydaje mnie się jest z innego okresu. Te wymienione zdjęcia są szczególnie ciekawe gdyż nie są znane inne odbitki tych zdjęć. |
 |
| Inne "nowe" zdjęcia z Domu Sierot Korczaka zachowały się dzięki Cesi Grynbaum innej z wychowanek Domu Sierot. Nie znane jest (dla mnie) kiedy wyemigrowała z Polski. Chyba oddała sama swój album do archiwum Muzeum w kibucu Ghetto Fighters House. Prawie wszystkie zdjęcia są opatrzone datą. |
