Korczakowska Trasa W-Z - "Leszno-Solna ryksza wolna".

22 lipca 1949 roku w Warszawie oddano do użytku Trasę W-Z i odbudowany most imienia Kierbedzia, nazwany "Śląsko-Dąbrowskim". Tego dnia odsłonięto też odrestaurowany pomnik Mikołaja Kopernika i Kolumnę Zygmunta.

Pierwszy raz usłyszałem nazwę ulicy Leszno od mojego ojca. Mój ojciec, oprócz pracy jako wychowawca w Domu Sierot był również rykszarzem. Sądzę że woził także Doktora. Na ulicach getta wołał mój ojciec: Leszno-Solna - ryksza wolna! 

Ulica Leszno to także granica Dużego Getta. Ulica Sienna i nieparzysta Chłodna gdzie był w Getcie Dom Sierot Korczaka to Małe Getto. Ulica Chłodna dzieląca wówczas Duże Getto od Małego Getta była wtedy swoistą trasą W-Z.

Trasa W-Z, (czytaj Wu-Zet) czyli trasa Wschód–Zachód – to była pierwsza większa inwestycja komunikacyjna po II wojnie światowej w Warszawie, zbudowana w latach 1947–1949. Przez wiele lat oprócz łączenia dzielnic Warszawy, pełniła także rolę ważnej drogi tranzytowej przez miasto.

Trasa ta to stosunkowo prosta ulica gdzie co kilkaset metrów można znaleźć miejsca związane s Korczakiem. 

Obecna Aleja "Solidarności" do 1991 roku była aleją generała Karola Świerczewskiego. Nazwa ta zastąpiła po wojnie dawną ulicę Leszno (której nazwe pozostawiono na odcinku od Młynarskiej do Wyszyńskiego.

Jako punkt startowy do przechadzki śladami Korczaka wyznaczyłem ulicę Krochmalną 92 - czyli Dom Sierot Korczaka - obecna nazwa ulica Jaktorowska. Wychodząc z Domu Sierot skręcamy na ulice Karolkową i dochodzimy do ulicy Wolskiej. Mijamy ul. Wolską i dochodzimy do "Trasy W-Z" która na tym odcinku nazywa się Al. Solidarności. Tu skręcamy w prawo.

Pierwszy Korczakowski obiekt to po nieparzystej stronie, Gmach Sądów, tzw Sądy Grodzkie. Jak poprzednio wspomniałem ten odcinek Trasy W-Z, nazywał się Leszno i wiele osób nazywało budynek Sądy na Lesznie. W gmachu tym bywał Korczak jako biegły sądowy dla nieletnich. W okresie Getta, Sądy Grodzkie to miejsce szmuglu i spotkań. Stąd można było wyjść na ulicę Białą, tzn. na stronę aryjską.

Dalej na ulicy Leszno pod nr. 18 (stara numeracja) mieszkał Goldszmit-Korczak po śmierci ojca w 1895 roku i Emanuel Ringelblum podczas wojny. To miejsce narodzenia organizacji Oneg Szabat. Tego domu nie ma, rozebrano, ale to był pierwszy budynek na zachód od kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Kościół pozostał i jest pod adresem al. Solidarności 74A. Przy ulicy Leszno 18 mieszkał Władysław Świętochowski (Sprawiedliwy wśród Narodów Świata) pracownik Elektrowni Warszawskiej w straży ogniowej. Przed Powstaniem w Getcie w 1943 roku pracował jako łącznik ŻOB między komendą a grupami bojowymi w lasach. W czasie powstania na rozkaz Niemców straż ogniowa pracuje na terenie getta, by zabezpieczać podstacje. Świętochowski pomaga, na ile może, walczącym, organizuje żywność, wodę, papierosy, próbuje pomóc w ucieczce. Od wiosny 1943 roku przechowuje u siebie Żydów, buduje dla nich dwa schrony, z którego korzystają tuz przed wybuchem Powstania Warszawskiego w 1944 roku Cywia Lubetkin i Icchak "Antek" Cukierman który zostaje następnie dowódca plutonu ŻOB im. Mordechaja Anielewicza. Ten oddział ŻOBu był w składzie Armii Ludowej i walczył na Starym Mieście. Na krótko przed upadkiem Starówki oddział zdołał przedostać się kanałami na Żoliborz. Wśrod ukrywajacych się przy ul. Promyka 43 byli m.in. Cywia Lubetkin, Icchak Cukierman i bardzo chory Zygmunt Warman. Zostali stamtąd ewakuowani 15 listopada 1944 przez ekipę ambulansu zorganizowaną przez personel szpitala PCK na Bielanach.

Leszno 13 (al. Solidarności 93, naprzeciwko Leszno 18), to budynek Urzędu do Walki z Lichwą i Spekulacją, który oficjalnie kontrolował handel w getcie. Z uwagi na adres (ul. Leszno 13) nazywany "Trzynastką". Wykonywał polecenia Gestapo, będąc faktycznie jednostką niezależną od Judenratu. Przy pomocy "Trzynastki" władze niemieckie m.in. poszukiwały mienia ukrytego przez mieszkańców getta. Urząd posiadał własne uniformy oraz własne więzienie. Pod naciskiem szefa Judenratu, Adama Czerniakowa, wskutek małej użyteczności dla Niemców, w sierpniu 1941 roku Trzynastkę włączono do Żydowskiej Służby Porządkowej. Sam Gancwajch oraz niektórzy jego współpracownicy działali także za zgodą Gestapo na stronie aryjskiej, udając bojowników żydowskiego ruchu oporu.Członkowie trzynastki byli likwidowani jako kolaboranci zarówno przez Żydowską Organizację Bojową oraz Żydowski Związek Wojskowy.

Nastepny przystanek to po nieparzystej stronie Teatr Kamienica al. Solidarności 93 w którym jest wspaniała makieta przedwojennej Warszawy. Latwo odnalezć tam większość miejsc związanych z Korczakiem. Naprzeciwko teatru, na skarpie, zbudowane na gruzach Getta, jest powojenne osiedle Muranów. 

Idąc dalej na wchód, po przekroczeniu al. Jana Pawła II, prawie na samym rogu do miejsca na ul. Leszno dochodzimy do miejsca gdzie było Kino Femina opisywane często przez w kronikach Getta Warszawskiego. Teraz jest tam sklep Biedronka.

Kontynuując wzdłuż "Trasy W-Z" przechodzimy na druga stronę Placu Bankowego dochodzimy do ŻIHu (Żydowski Instytut Historyczny). Przed wojną gmach ŻIHu był siedzibą Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych (INJ). INJ, otwarty 19 lutego 1928 r., stał się pierwszym żydowskim ośrodkiem naukowym i edukacyjnym w Europie uwzględniającym obok nauk teologicznych także nauki świeckie. Po prawej stronie od obecnego ŻIHu była na ulicy Tłomackie, Wielka Synagoga do której chodziła rodzina Goldszmitów jak również później dzieci z Domu Sierot. Po przeciwnej stronie Trasy W-Z, na wschód pod nr. Al. Solidarności 66, dawna/nowa ul. Bielanska 18, urodził się Korczak.

Na ul, Leszno 2 był najsłynniejszy lokal w warszawskim getcie - Sztuka. W Sztuce śpiewała Marysia Ajzensztadt i Andrzej Włast, a grał Władysław Szpilman. Dom ten rozebrano.

Leszno 27 - Fotoplastykon. Po wprowadzeniu zakazu wstępu Żydów do kin, Icchak Grynwald z Łodzi wraz z żoną otworzyli 12.04.1941 r. przy ulicy Leszno 27 fotoplastykon. Prezentowali tam fotografie z Włoch, Egiptu, Japonii i innych krajów. Pomysł otwarcia fotoplastykonu spotkał się z poparciem Janusza Korczaka wg. dokumentu z ŻIHu. Fotoplastykon był odwiedzany m.in. przez młodzież z tajnych kompletów.

Nie tylko nazwa ulicy Leszno się zmieniała, zmieniała się również numeracja domów.

W mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18, (3 p.) w tydzień po zamknięciu warszawskiego getta, czyli 22 listopada 1940 r. - odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem "Oneg Szabat", czyli "Radość Soboty" - nazwanego tak od wyznaczonego dnia spotkań grupy. Cień domu w lewym rogu, naprzeciwko domu Ringelbluma to Leszno 13 przez mieszkańców dzielnicy nazywany „Trzynastką”. Dom otoczony złą sławą albowiem tam mieściła się siedziba żydowskiej agentury Gestapo, którą kierował Abraham Gancwajch.

Zaproszenie na ostatni Seder w Domu Sierot w 1942 roku. Wysłane przez Goldszmita-Korczaka do Emanuela Ringelbluma na adres Leszno 18.

Ulica Leszno. Sądy Grodzkie od strony Getta. W gmachu tym bywał Korczak jako biegły sądowy dla nieletnich. W okresie Getta, Sądy Grodzkie to miejsce szmuglu i spotkań. Stąd można było wyjść na ulicę Białą, tzn. na stronę aryjską.

Ul. Leszno 78 - Ryksze i konhelerki (Fot. H. Jost, 19.09.1941)

Kontynuując wzdłuż "Trasy W-Z" przechodzimy na druga stronę Placu Bankowego dochodzimy do ŻIHu (Żydowski Instytut Historyczny). Przed wojną gmach ŻIHu był siedzibą Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych (INJ). Po prawej stronie od obecnego ŻIHu była, na ulicy Tłomackie, Wielka Synagoga do której chodziła rodzina Goldszmitów jak również później dzieci z Domu Sierot.

Nastepny przystanek to po nieparzystej stronie Teatr Kamienica al. Solidarności 93 w którym jest wspaniała makieta przedwojennej Warszawy. Latwo odnalezc tam większosc miejsc związanych z Korczakiem.