 |
| Pamiętnik Sali Frenkel. Wpis Teodora Zajdmana (8 lat w 1945 roku) deportowanego razem z ojcem Abramem w grudniu 1944 roku do obozu koncentracyjnego Buchenwald. Teodor mial 2 lata gdy wybuchła wojna tak ze nauczył sie pisac i czytac w getcie w Piotrkowie. Na gurze róże na dole cytryny Pojedźmy razem do Palestyny. |
 |
| Pamiętnik Sali Frenkel. Wpis Elzy Biler urodzonej we Lwowie. |
Papier użyty do pamiętnika.
Przeglądając karty medyczne z 1945 roku wypełniane przez brytyjskich lekarzy w szpitalu w Bergen-Belsen zauważyłem że wielokrotnie były pisane na odwrocie papieru firmowego wielkości A4 różnych organizacji nazistowskich, takich jak NSDAP, ze swastyką w nagłówku. Papier był zazwyczaj lekko brązowy, trochę grubszy niż normalny, tzw 80 gramowy. Papier był szorstki, kredowy?. Może zrobił się takowy? Identyczny papier użyła mała Sala z Piotrkowa Trybunalskiego. Z arkuszy formatu A4 zrobiła Pamiętnik o formacie A6 wyrzucając wszystkie kartki, lub części arkusza ze swastyką. Pierwsze wpisy w dzieci z Kinderheimu w Pamiętniku to z czerwca 1945 roku, dwa miesiące przed transportem ze szpitala w Bergen-Belsen do szpitala w Lubece i dalej do Szwecji. Dzieci wtedy nie wiedziały własciwie o swoich przyszłych losach. Niektóre, te najmniejsze nie wiedziały co to Szwecja i większość nie widziała ani morza ani statków. Znały dotychczas jako środki transportu tylko pociągi i bydlęce wagony.
Gdy dostałem do ręki w Tel-Avivie autentyczny pamiętnik z 1945 roku zrobiony i z pierwszymi wpisami z Bergen-Belsen to oniemiałem. Właścicielka pamiętnika, Sala z Piotrkowa Trybunalskiego, odeszła w styczniu tego samego roku (2021) w Jerozolimie. Tak piszę, odeszła, bo mam jakieś trudności z pisaniem umarła.
Córka Sali, Esther, nie znała polskiego lecz postanowiła poznać treść pamiętnika. Dlatego kontakt ze mną.Myślała że był zrobiony w Szwecji dokąd jej mama została przywieziona z Bergen-Belsen w lipcu 1945 roku. Okazało się że był zrobiony w Bergen-Belsen, zaraz po wyzwoleniu.
Czytając po prawie 80-ciu latach te wpisy, wierszyki, czasami naiwne, ale uroczo naiwne znalazłem oczywiście, wpisy pamiątkowe do dzisiaj używane lecz lekko przerobione, dopasowane. Te zmienione teksty były znane już przed wojną. Niektóre wpisy zawierają błędy ortograficzne i widać że są pisane niewprawną ręką. Treba pamiętać że ostatni rok szkolny dla tych dzieci był rok 1938. Wiele wpisów jest datowanych. Najczęsciej się powtarza data 22 VII 1945. Był to ostatni dzien w szpitalu w Bergen-Belsen dokąd przeniesiono dzieci z baraków w obozie koncentracyjnym. Następnego dnia dzieci zostały przewiezione pociagiem sanitarnym do szpitala tranzytowego w Lubece. Tam zostały wypełnione karty DP-2, jedyne dokumenty Ocalałych. Dzieci z Kinderheimu odpłyneły Białym Statkiem z Lubeki do Szwecji 25 lipca 1945 roku.
Wpisy
Znany jest powszechnie, do dnia dzisiejszego popularny wpis:
Na górze róże
Na górze róże
na dole fiołki
my się kochamy
jak dwa aniołki
został zmieniony na
Na górze róże
na dole cytryny
Pojedźmy razem
do Palestyny.
Typowe dedykacje, wierszyki, dobre słowa, ozdabiano wg talentu. Pamiętnikowe wpisy powtarzają się często:
Choć poznasz życie i cały świat,
Wciąż będziesz tęsknił do szkolnych lat.
Miłość do książki niech Cię porywa.
Ucz się i pracuj, a będziesz szczęśliwa.
Przez wysokie skały leciał orzeł biały.
kazał mi się wpisać w Twój pamiętnik mały.
Największą sztuką w życiu
jest śmiać się zawsze i wszędzie.
Nie żałować tego,
I nie bać się tego, co będzie.
Wpisuję się w samym środku,
bo Cię lubię, miły Kotku.
my się kochamy
jak dwa aniołki
został zmieniony na
Na górze róże
na dole cytryny
Pojedźmy razem
do Palestyny.
Typowe dedykacje, wierszyki, dobre słowa, ozdabiano wg talentu. Pamiętnikowe wpisy powtarzają się często:
Choć poznasz życie i cały świat,
Wciąż będziesz tęsknił do szkolnych lat.
Miłość do książki niech Cię porywa.
Ucz się i pracuj, a będziesz szczęśliwa.
Przez wysokie skały leciał orzeł biały.
kazał mi się wpisać w Twój pamiętnik mały.
Największą sztuką w życiu
jest śmiać się zawsze i wszędzie.
Nie żałować tego,
I nie bać się tego, co będzie.
Wpisuję się w samym środku,
bo Cię lubię, miły Kotku.
Wpisy
Znany jest powszechnie, do dnia dzisiejszego popularny wpis:
Na górze róże
na dole fiołki
my się kochamy
jak dwa aniołki
został zmieniony na
Na górze róże
na dole cytryny
Pojedźmy razem
do Palestyny.
Typowe dedykacje, wierszyki, dobre słowa, ozdabiano wg talentu. Pamiętnikowe wpisy powtarzają się często:
Choć poznasz życie i cały świat,
Wciąż będziesz tęsknił do szkolnych lat.
Miłość do książki niech Cię porywa.
Ucz się i pracuj, a będziesz szczęśliwa.
Przez wysokie skały leciał orzeł biały.
kazał mi się wpisać w Twój pamiętnik mały.
Największą sztuką w życiu
jest śmiać się zawsze i wszędzie.
Nie żałować tego,
I nie bać się tego, co będzie.
Wpisuję się w samym środku,
bo Cię lubię, miły Kotku.
Podpisy dzieci w Pamiętniku
Wiele podpisów w Pamiętniku Sali Frenkel wskazuje skąd się dzieci znały. Oprócz imion i nazwisk są uzupelniające informacje typu "koleżanka szkolna", "koleżanka lagrowa" lub "koleżanka z Kinderheimu".
Koleżanka szkolna odnosi sie oczywiscie do szkoły w Piotrkowie Trybunalskim a "koleżanka lagrowa" do obozów Ravensbrück i Bergen-Belsen. "Koleżanka z Kinderheimu" to chodzi o barak nr. 211 w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen w którym dzieci przebywały od stycznia do maja 1945 roku.
Na górze róże
na dole fiołki
my się kochamy
jak dwa aniołki
został zmieniony na
Na górze róże
na dole cytryny
Pojedźmy razem
do Palestyny.
Typowe dedykacje, wierszyki, dobre słowa, ozdabiano wg talentu. Pamiętnikowe wpisy powtarzają się często:
Choć poznasz życie i cały świat,
Wciąż będziesz tęsknił do szkolnych lat.
Miłość do książki niech Cię porywa.
Ucz się i pracuj, a będziesz szczęśliwa.
Przez wysokie skały leciał orzeł biały.
kazał mi się wpisać w Twój pamiętnik mały.
Największą sztuką w życiu
jest śmiać się zawsze i wszędzie.
Nie żałować tego,
I nie bać się tego, co będzie.
Wpisuję się w samym środku,
bo Cię lubię, miły Kotku.
Wiele podpisów w Pamiętniku Sali Frenkel wskazuje skąd się dzieci znały. Oprócz imion i nazwisk są uzupelniające informacje typu "koleżanka szkolna", "koleżanka lagrowa" lub "koleżanka z Kinderheimu".
Koleżanka szkolna odnosi sie oczywiscie do szkoły w Piotrkowie Trybunalskim a "koleżanka lagrowa" do obozów Ravensbrück i Bergen-Belsen. "Koleżanka z Kinderheimu" to chodzi o barak nr. 211 w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen w którym dzieci przebywały od stycznia do maja 1945 roku.
 |
| Papier użyty do pamiętnika. Przeglądając karty medyczne wypełniane przez brytyjskich lekarzy w szpitalu w Bergen-Belsen zauważyłem że wielokrotnie były pisane na odwrocie papieru firmowego wielkości A4 różnych organizacji nazistowskich, takich jak NSDAP, ze swastyką w nagłówku. Identyczny papier użyła mała Sala Frenkel z Piotrkowa Trybunalskiego. |
 |
| Karta DP-2 wydana dla Sali Frenkel 24 lipca 1945 w Lubece. Jej matka i ojciec, według informacji z SUK i karty DP-2, zostali rozstrzelani w Piotrkowie w 1942 r., najprawdopodobniej przed lub w trakcie "Wysiedlenia na Wschód". |
 |
| Jedna strona SUK – STATENS UTLÄNNINGSKOMMISSION– Szwedzkiego Krajowego Biura Poszukiwań przedstawia niemal całą historię Holokaustu. Strona zawiera dane o dzieciach, które przybyły do Szwecji Białymi Statkami UNRRA w lipcu 1945 roku. Informacja o Sali Frenkel. SALA FRENKEL 4-4-1932, Petrikau, polska Żyd. Ojciec Kiva Frenkel 1895 Kielce. Rozstrzelany w Petrikau 1942. Matka Genendela Frenkel 1900, Zernow zastrzelona w Petrikau 1942 Siostry: Estera Ita Frenkel, 1917, Petrikau, wywieziona z Petrikau 1942. Rywka Frenkel, 1921, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942. Faiga Frenkel, 1926, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942. Róza Frenkel, 1929, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942. Ciocia Zerla Frenkel w Palestynie. Była w Ravensbrück i Bergen. Wyjechała z "Kastelholmem" do Calais 13.05.1946. |
Jedna strona SUK – STATENS UTLÄNNINGSKOMMISSION– Szwedzkiego Krajowego Biura Poszukiwań przedstawia niemal całą historię Holokaustu. Strona zawiera dane o dzieciach, które przybyły do Szwecji Białymi Statkami UNRRA w lipcu 1945 roku. Oto krótka historia Sali Frenkel która w chwili wybuchu II wojny światowej miała zaledwie 7 lat i wraz z rodziną została uwięziona w getcie w Piotrkowie Trybunalskim. W październiku 1942 r. rozpoczęły się masowe deportacje Żydów z Getta piotrkowskiego do obozu zagłady w Treblince. Cztery siostry Sali zostały wtedy wywiezione do Treblinki. Rodzice Sali zostali rozstrzelani w Piotrkowie. Jedyną ocalałą w rodzinie była ciotka Sali, Zerla Frenkel, która jeszcze przed wybuchem II wojny światowej wyjechała do Palestyny-Erec Izrael. Sala Frenkel opuściła Szwecję w maju 1946 roku, na tym samym statku, który rok wcześniej przywiózł ją z obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen do Szwecji. Statek S/S Kastelholm dotarł do Calais we Francji 17 maja 1945 roku. Następnie grupa udała się do południowej Francji, a stamtąd z portu w Marsyli do Haify.
SALA FRENKEL 4-4-1932, Petrikau, polska Żyd.
Ojciec Kiva Frenkel 1895 Kielce. Rozstrzelany w Petrikau 1942.
Matka Genendela Frenkel 1900, Zernow zastrzelona w Petrikau 1942 Siostry:
Estera Ita Frenkel, 1917, Petrikau, wywieziona z Petrikau 1942.Rywka Frenkel, 1921, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942.Faiga Frenkel, 1926, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942.Róza Frenkel, 1929, Petrikau, przewieziona z Petrikau 1942.
Ciocia Zerla Frenkel w Palestynie.
Była w Ravensbrück i Bergen.
Wyjechała z "Kastelholmem" do Calais 13.05.1946.
 |
| Pierwsza grupa dzieci która miała certyfikaty wyjechała ze Szwecji po niecałym rocznym pobycie, w maju 1946 roku. Dotarli do Erec Israel statkiem z Marsylii pod koniec miesiąca maja. Ta grupa nie czekała na wydanie paszportów narodowych, np. polskich czy czeskich tylko dostala szwedzkie "Främlingspass". Na pierwszej stronie takiego paszportu była informacja że paszport jest ważny tylko z ważną wizą pobytu i nie uprawnia do powrotu do Szwecji. Dwa stemple francuskie wskazują na date wjazdu i opuszczenia Francji. |
Grupa dzieci w której była Sala Frenkel opuściła Szwecję jako pierwsza duża grupa, w maju 1946 roku. Oczywiście żeby móc opuścić Szwecję wszystkie dzieci miały ważne paszporty i wizę do Francji. Miały zapewne też certyfikat - rodzaj wizy wjazdowej do Eretz Israel - Palestyny. Ta pierwsza grupa dzieci która miała certyfikaty wyjechała ze Szwecji po niecałym rocznym pobycie, w maju 1946 roku. Dotarli do Erec Israel statkiem z Marsylii pod koniec miesiąca maja. Ta grupa nie czekała na wydanie paszportów narodowych, np. polskich czy czeskich tylko dostała szwedzkie "Främlingspass" (Aliens Passport). Słowo Främling oznacza obcy, obcokrajowiec. Främlingspass jest do dzisiaj międzynarodowym dokumentem tożsamości wydawany w Szwecji uchodźcom i bezpaństwowcom. Främlinspass spełnia również funkcję dokumentu podróży poza krajem zamieszkania, Szwecja.
Na pierwszej stronie takiego paszportu była informacja że paszport jest ważny tylko z ważną wizą pobytu i nie uprawnia do powrotu do Szwecji.
Szwedzki dokument z SUK – Statens utlänningskommission dotyczący rodziny Sali Frenkel, która w chwili wybuchu II wojny światowej miała 8 lat, wyraźnie ukazuje harmonogram i logistykę Holokaustu. Sala Frenkel miała cztery starsze siostry urodzone w latach 1917-1929. Wszyscy zostali w czasie Wielkiej Akcji w Piotrkowie Trybunalskim wywiezieni do obozu zagłady w Treblince i tam zamordowani. Jej matka i ojciec, według informacji z SUK i karty DP-2, zostali rozstrzelani w Piotrkowie w 1942 r., najprawdopodobniej przed lub w trakcie "Wysiedlenia na Wschód".
Szwedzki dokument z SUK – Statens utlänningskommission dotyczący rodziny Sali Frenkel, która w chwili wybuchu II wojny światowej miała 8 lat, wyraźnie ukazuje harmonogram i logistykę Holokaustu. Sala Frenkel miała cztery starsze siostry urodzone w latach 1917-1929. Wszyscy zostali w czasie Wielkiej Akcji w Piotrkowie Trybunalskim wywiezieni do obozu zagłady w Treblince i tam zamordowani. Jej matka i ojciec, według informacji z SUK i karty DP-2, zostali rozstrzelani w Piotrkowie w 1942 r., najprawdopodobniej przed lub w trakcie "Wysiedlenia na Wschód".
 |
| Internat w Bergsjö. Sala Frenkel w srodku w drugim rzędzie. |
 |
| Grupa dzieci w której była Sala Frenkel (druga od lewej w drugim rzędzie) opuściła Szwecję jako pierwsza duża grupa, w maju 1946 roku. Oczywiście żeby móc opuścić Szwecję wszystkie dzieci miały ważne paszporty i wizę do Francji. Dotarli do Erec Israel statkiem z Marsylii pod koniec miesiąca maja. |
